Zeeluis vreet zalmhoofden aan tot schedel: hoe moeten viskwekerijen veranderen?

Grétarsdóttir besloot een kijkje te nemen bij de Arctic Fish-viskwekerij op zee, toen ze hoorde dat het bedrijf zijn zalmen ging ruimen. Dus reed ze naar de kust om daar haar drone op te laten. "Ik wilde weten wat er aan de hand was", zegt de natuuractivist, die in 2019 heel IJsland rondvoer in haar kajak.

Schrik overmeesterde haar toen ze op het schermpje van haar afstandsbediening keek. "Ik zag geen één gezonde vis en dacht: wat gebeurt hier?" Ze filmde door tot al haar batterijen leeg waren.

Op de beelden zie je zalmen die tot aan hun schedel zijn aangevreten. Ze hebben massaal last van zeeluis, een parasiet die zich voedt met de huid van de vissen. Het veroorzaakt open zweren die het immuunsysteem van de zalm verzwakken en kan leiden tot de dood. 

'Ramp voor dierenwelzijn'

Grétarsdóttirs videomateriaal gaat viraal en niet alleen in IJsland, maar ook in omringende landen is de verontwaardiging groot. "Heel het land is in shock." Experts vinden de beelden zorgelijk. Trygve Popp, een zalmexpert en voormalig hoogleraar visgezondheid in Noorwegen, noemt het 'een ramp voor het dierenwelzijn'. Volgens hem zijn de meeste zalmen op de beelden 'in de laatste fase van hun leven', schrijft The Guardian. 

Arctic Fish heeft de zeeluis wel geprobeerd te bestrijden, maar juist dat maakt de natuurramp alleen maar groter, zucht Grétarsdóttir. Ze hebben pesticiden in de netten gedaan. "En die netten zijn open, dus bevindt het gif zich nu in de zee en kan het bijvoorbeeld kreeftjes doden." Bovendien hielpen de pesticiden niet tegen de zeeluis. 

Door de ramp laait een discussie op die nog nauwelijks was uitgedoofd na een eerder voorval. In augustus ontsnapten duizenden zalmen uit een net van dezelfde viskwekerij. Milieuactivisten waren woedend, omdat het de lokale zalmpopulatie zou kunnen verwoesten. Kruisingen tussen gekweekte en wilde vissen zorgen namelijk voor nakomelingen die sneller en jonger volwassen worden. Daardoor kunnen ze zich minder goed in de natuur voortplanten, blijkt uit studies. 

Geen zeeluis in landkwekerij

Nu voltrekt zich een nieuwe ramp die voorkomen had kunnen worden als de zalm niet was gekweekt in open netten op zee, maar op land. Zulke viskwekerijen hebben namelijk niet te maken met zeeluis, stelt Hans Komen, hoogleraar aquaculture breeding aan de Wageningen Universiteit "Maar in zo'n kooi op zee vindt zeeluis een rijkelijk gedekte tafel." 

Dat is niet het enige voordeel, stelt Komen. "Kweken op land is de toekomst." Sinds nog maar een paar jaar stationeren bedrijven met groene ambities hun viskwekerijen op land, bijvoorbeeld in Denemarken, Noorwegen, Zwitserland, Polen en Japan. En ook in Nederland is er eentje, Kingfish Zeeland. 

Op land hebben vissen dus geen last meer van zeeluis. Omgekeerd heeft de zee daardoor geen last meer van de meststoffen die de zalmen produceren. Volgens Veiga produceert 64.000 ton kilo zalm net zoveel poep als 800.000 mensen. Dat belandt in zee. Maar kwekerijen op land voeren het af en drogen het, zodat het vervolgens als mest over landbouwgrond kan worden verspreid. 

Microplastics

Volgens Grétarsdóttir zijn ook microplastics bij kwekerijen op zee een probleem. "Met een boot schieten ze voedsel via plastic buizen naar de netten. Daarbij raken microplastics los van die buis, die de zalm vervolgens eet." En die zalm belandt vervolgens bij jou op je bord. "Dus ook de mens krijgt daardoor meer microplastic binnen." Op land zijn deze buissystemen niet nodig. 

Verder hebben de bassins op land geen last van klimaatverandering, terwijl kwekerijen op zee nu al de nadelen ondervinden van temperatuurstijgingen. Zo bezocht Komen onlangs een zalmkwekerij in Nieuw-Zeeland. "In 2019 en 2020 verloren zij een groot deel van hun productie vanwege een mariene hittegolf. Zalmen zijn koudwatervissen, en dus niet bestemd tegen die warmte."  

Of de vissen een beter leven leiden in een net of in een bassin, kan Komen niet zeggen. "Wel zijn de zuurstof en temperatuur beter gereguleerd dan op zee." Verder blijkt uit onderzoek dat het beter is als dieren zo kort mogelijk reizen voordat ze worden gedood. "En op land ben je natuurlijk al dichterbij." 

Op zee is goedkoper

Toch vindt zo'n 99 procent van de zalmkweek in de wereld nog plaats op zee. Dat komt omdat het een stuk goedkoper is, legt Komen uit. "Je hebt alleen een net nodig, terwijl je op land een gebouw moet bouwen en bakken en pompen nodig hebt."

Alleen met dure vissen haal je die prijs eruit. Juist daarom zie je zalmkwekerijen zich nu naar land verplaatsen, legt Komen uit. "De vraagprijs is zo hoog, dat het de kweekkosten kan dekken." Hetzelfde geldt voor de geelstaart-koningsvis die in Zeeland wordt geproduceerd. "En die is hartstikke lekker."