Gematigde Wilders nog steeds omstreden, maar regeren PVV niet uitgesloten

1. Hoe heeft de PVV kunnen uitgroeien tot de grootste?

Het kabinet-Rutte IV viel over migratie. Migratie bleek vervolgens één van de belangrijkste thema’s van deze verkiezingscampagne. Het is een thema waar de PVV, veel meer dan de VVD, 'eigenaar' van is. Kiezers associëren de PVV met dat thema.

De VVD heeft daarnaast volgens kiezers de afgelopen kabinetten niet geleverd op dat thema.

Bovendien was een stem voor de PVV deze keer niet vergooid, want de VVD zei bereid te zijn tot samenwerking in een kabinet. In de voorgaande jaren sloot de VVD de PVV uit.

2. Wat maakt de PVV omstreden?

De PVV is omstreden vanwege de standpunten op het gebied van migratie en de islam. Zo staat in het verkiezingsprogramma: "Ons mooie Nederland is door de voortdurende asieltsunami en massa-immigratie zwaar afgetakeld."

En: "Nederland is geen islamitisch land: geen islamitische scholen, korans en moskeeën." Een standpunt dat op gespannen voet staat met de grondwet.

Andere omstreden standpunten zijn onder meer het plan om uit het VN-vluchtelingenverdrag te stappen, geen geld meer naar de NPO en het afschaffen van de Eerste Kamer. De partij wil alle ontwikkelingshulp per direct afschaffen. Ook wil Wilders een bindend referendum over een vertrek uit de EU en wil hij dat de excuses voor het slavernijverleden en de politionele acties worden ingetrokken.

Daarnaast is de partij tegen Nederlandse steun voor Oekraïne in de oorlog tegen Rusland. Hij noemde de Tweede Kamer een nep-parlement en Sigrid Kaag consequent een heks. Ook vindt Wilders journalisten - uitzonderingen daargelaten - tuig van de richel.

3. Is Wilders nu gematigder?

Hij spreekt gematigder. In de campagne zei Wilders dat hij een 'premier van alle Nederlanders' wil zijn, 'ongeacht waar je vandaan komt en wat je geloof is'. Ook zei de PVV-leider dat zijn partij 'binnen de kaders van de grondwet' zal opereren.

Wilders zei daarnaast bereid te zijn enkele speerpunten van de partij zogezegd 'in de ijskast' te zetten. Dan gaat het onder meer over het verbod op islamitisch onderwijs en de koran.

Maar in zijn partijprogramma zijn die omstreden punten dus nog wel altijd te vinden.

4. Hoe groot is de kans dat Wilders gaat meeregeren?

Die kans is er wel degelijk. Hoewel VVD en NSC voor de verkiezingen lieten weten dat dat niet snel zou gebeuren, herhaalden ze dat niet na de stembusgang. Pieter Omtzigt van NSC benadrukte dat zijn nieuwe partij beschikbaar is voor het landsbestuur.

Op de vraag over samenwerken met de PVV zei Omtzigt dat zijn fractie vanmiddag voor het eerst bijeen komt. "Daar spreken hoe wij hiermee verder gaan. Maar wij zien de noodzaak van goed bestuur."

VVD-voorvrouw Dilan Yeşilgöz hield zich na het bekend worden van de exitpoll op de vlakte. Vanmiddag zei ze na een fractievergadering dat het initiatief om een kabinet te vormen nu bij de 'grote winnaars' van de verkiezingen ligt, de PVV en NSC. Waar zij eerder zei niet in een kabinet met 'premier Wilders' te willen stappen, spreekt ze van een 'nieuwe werkelijkheid'. Op de vraag of ze nu wel met hem wil regeren, geeft ze nog geen duidelijkheid. Ze wil de uitslag laten bezinken.

5. Welke kandidaat-bewindspersonen heeft de PVV?

Fleur Agema zou volgens Wilders een uitstekende minister voor Volksgezondheid zijn. "Mijn handen jeuken natuurlijk", zei Agema er zelf over. "Het zou fantastisch zijn. Mijn hart slaat over van het idee al, maar je weet niet of het je gegund is."

Martin Bosma zou staatssecretaris voor Mediazaken kunnen worden, maar liever wordt hij voorzitter van de Tweede Kamer. Dion Graus zou volgens Wilders zelf een goede staatssecretaris voor Dierenwelzijn zijn.

Toenmalig PVV-Kamerlid Lilian Helder werd geroemd voor haar kennis op het gebied van Justitie. Maar die heeft op het verkeerde paard gewed door over te stappen naar de BBB. PVV'er Harm Beertema werd gezien als een sterk inhoudelijk Kamerlid op het gebied van onderwijs. Maar ook die vertrok kortgeleden naar BBB.

Op de kieslijst van de PVV staan dertien oud-Tweede Kamerleden. Verder zijn het gemeenteraads- en Provinciale Statenleden en beleidsmedewerkers van de PVV in de Tweede Kamer.

Martin Bosma gaf gisteravond toe dat hij lang niet iedereen kent: "Ze voldoen zeker aan alle eisen, maar wie het zijn weet ik niet. We zitten morgen met 37 in een fractiekamer, dat is totaal waanzinnig. Maar wie dat allemaal zijn, ik heb geen idee."

6. Kan er ook een nieuw kabinet komen zonder PVV?

Ja, dat kan. Hoewel het onlogisch is dat de grootste partij niet meedoet in een nieuw kabinet, kan het wel. Een zogenoemde 'overwinningsnederlaag' behoort voor Wilders ook nog tot de mogelijkheden. Want VVD, GroenLinks-PvdA, NSC en D66 hebben samen ook 78 zetels.

Het is eerder voorgekomen dat de winnaar van de verkiezingen toch niet mee ging regeren. In 1986 won de PvdA, maar kwam er een kabinet van CDA en VVD.