Verdachte van vergiftigen eigen kind voor rechter: dit is münchhausen by proxy
De 35-jarige Sarah V. uit Bunnik zou haar baby vergiftigde moedermelk hebben gegeven. Ook zou ze hebben gerommeld met de katheter van haar zoontje. Ze wordt beschuldigd van ernstige kindermishandeling, mogelijk als gevolg van het syndroom van Münchhausen by proxy. Haar strafzaak belooft complex te worden. "Het bewijs is onwijs moeilijk."
V. staat terecht voor een poging tot moord op haar babydochter en zware mishandeling van haar zoon. Ze zou haar dochter kort na haar geboorte verdunde moedermelk met daarin hoge concentraties loperamide hebben gegeven, een middel tegen diarree.
Het dochtertje werd doodziek: ze kreeg hartritmestoornissen en kon moeilijk ademhalen. V. zou ook haar zoontje vanaf zijn geboorte in 2016 ernstig hebben verwaarloosd, waardoor hij regelmatig naar het ziekenhuis moest.
Doet alsof kind ziek is
Bij münchhausen by proxy doet iemand alsof een kind ziek is door de ziekte zelf te veroorzaken, na te bootsen of te verzinnen. "Plegers doen dit om zelf aandacht te krijgen", zegt Monique Trijbels-Smeulders, kinderarts en medisch directeur van Landelijk Expertise Centrum Kindermishandeling (LECK). Het kan dan gaan om aandacht van bijvoorbeeld de arts of van de omgeving. Trijbels-Smeulders noemt het een psychiatrische ziekte.
"Ze kunnen het kind ziek maken door het te veel medicijnen te geven waardoor die wordt vergiftigd. Of ze kunnen urine inleveren van het kind waar ze zelf bloed in doen om een ziekte na te bootsen. Artsen denken dat het kind dan bloed in zijn urine heeft."
Tegenwoordig wordt münchhausen by proxy ook wel 'kindermishandeling door falsificatie' genoemd, omdat er meerdere redenen kunnen zijn waarom ouders doen wat ze doen, bijvoorbeeld om een voogdijstrijd of uit financieel gewin.
Het is niet de eerste keer dat V. wordt verdacht van ernstige kindermishandeling. Zo was ze in 2017 samen met haar man te zien in een uitzending van Zembla over ouders die ten onrechte worden verdacht van münchhausen by proxy. Volgens kinderartsen en Veilig Thuis zou V. haar zoontje met opzet ziek hebben gemaakt, maar V. ontkende. Het dossier werd uiteindelijk vernietigd door een gebrek aan bewijs.
Enorm lang onderzoek
In het strafproces tegen V, dat maandag begon, is er wel bewijs. Het Openbaar Ministerie deed bijna vier jaar onderzoek naar de zaak, 'wat enorm lang is', zegt emeritus hoogleraar rechtspsychologie Peter van Koppen.
Het gegeven dat iemand mogelijk münchhausen by proxy heeft, maakt zulke strafzaken bijzonder. Maar het is niet het belangrijkst in zulke zaken, zegt Van Koppen. Het gaat tenslotte om een strafzaak over kindermishandeling. "Men moet het in het strafrecht gewoon over bewijs van mishandeling hebben en het niet over allerlei randzaken."
Bewijsmatig maakt het niet uit of iemand münchhausen by proxy heeft, zegt Van Koppen. "Dat is alleen in de beeldvorming van belang."
Hoe vaak komt het voor?
Trijbels-Smeulders denkt dat in Nederland zich jaarlijks een aantal bewezen gevallen van deze ernstige vorm van kindermishandeling voordoen als gevolg van münchhausen by proxy. Ze benadrukt dat er geen database voor deze vorm van kindermishandeling wordt bijgehouden en het LECK alleen vragen over kinderen beantwoordt waar twijfel is over mishandeling.
In 2022 ontving Veilig Thuis, het advies- en meldpunt voor huiselijk geweld, 35 meldingen van kindermishandeling door falsificatie, maar onduidelijk is in hoeveel gevallen het vermoeden van mishandeling is bevestigd.
Hij vindt dat de discussie over münchhausen by proxy afleidt van de vraag of de vrouw het kind heeft mishandeld, waar het in het strafrecht omgaat. "Münchhausen by proxy is vooral in de therapiekamer interessant. In het strafrecht is het een cirkelredenering: moeder heeft münchhausen by proxy, omdat zij haar kind mishandelt en ze mishandelt haar kind omdat zij münchhausen by proxy heeft. Je kunt op geen enkele andere manier dan door de mishandeling vaststellen of iemand dat heeft."
Ook voor dokters is het heel lastig om vast te stellen of iemand münchhausen by proxy heeft, zegt kinderarts Trijbels-Smeulders. "Het probleem is dat deze personen heel goed in staat zijn om een ziekte na te bootsen bij een kind. Zo goed dat wij dokters niet in de gaten hebben dat er wat aan de hand is."
In het ziekenhuis worden eerst talloze onderzoeken gedaan om te kijken wat er met het kind aan de hand is. Hetzelfde gebeurde bij V. haar zoontje, die ze sinds zijn geboorte in 2016 vier jaar lang ziek zou hebben gemaakt. Het jongetje kampte met een groeiachterstand en darmproblemen en moest daardoor vaak worden opgenomen in het ziekenhuis.
"Op een gegeven moment denk je bij dit soort gevallen wel: hier is iets aan de hand. Wij als dokters proberen dan het kind te helpen, maar het bewijs dat er sprake is van münchhausen by proxy is onwijs moeilijk."
Maar in strafzaken is dat toch wel waar je je op moet richten: bewijs van wat de moeder het kind heeft aangedaan. Van Koppen: "Je moet bewijs verzamelen, door bijvoorbeeld een camera op te hangen in de ziekenhuiskamer of een huiszoeking te doen."
In de zaak van V. is vergiftigde moedermelk gevonden in haar koelkast, volgens Van Koppen mogelijk bewijs. Volgens haar advocaat slikte V. zelf loperamide en is dat wellicht in de moedermelk terechtgekomen.
V. is in het dagelijks leven arts in een ziekenhuis, maar nu niet aan het werk. Ze zit niet in voorlopige hechtenis, maar leeft sinds 2020 gescheiden van haar gezin en ziet haar kinderen alleen onder toezicht. Met beide kinderen gaat het sindsdien goed. V. ontkent de beschuldigingen.
Een zaak vergelijkbaar met Sarah V. is die van juli 2023, toen de rechtbank in Breda bewezen achtte dat de 36-jarige Jolanda M. uit Zevenbergen haar 11-jarige zoontje Mike om het leven had gebracht door hem grote hoeveelheden slaapmiddelen, antidepressiva en pijnstillers te geven. Dat gebeurde in de nacht van 12 op 13 februari 2020.
De rechtbank heeft zes zittingsdagen gepland voor de zaak, waarvan de eerste twee maandag en gisteren plaatsvonden. De laatste zittingsdag is op 9 februari.