Vaccinatiegraad gevaarlijk laag: 'Kinderen dupe van wat ouders ergens lezen'

Dat de vaccinatiegraad in de hofstad keldert, blijkt uit wijkcijfers van de GGD Haaglanden. De gemeente Den Haag maakt zich grote zorgen: het aantal kinderen in de stad dat volgens het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) is gevaccineerd is sinds 2022 met circa 10 procent gedaald. In geen enkele Haagse wijk wordt nog de veilige vaccinatiegraad van 90 procent gehaald. 

Hoeveel ouders hun kinderen laten vaccineren tegen infectieziekten als kinkhoest, de mazelen, de bof en difterie, verschilt per wijk. Zo hebben stadsdelen als het Centrum (waar onder meer de Schilderswijk onder valt) en Laak een vaccinatiegraad van minder dan 75 procent.

Ook onder hoogopgeleiden 

In de armere wijken ligt de vaccinatiegraad volgens wethouder Hilbert Bredemeijer altijd al lager dan gemiddeld. "Dat is en blijft een heel groot aandachtspunt", zegt hij. "Maar we zien nu ook een forse daling in wijken waar veel hoogopgeleiden wonen. Nergens in de stad wordt de vaccinatiegraad nog gehaald, dat is een zorgwekkende ontwikkeling."

Het RIVM deelt die zorgen, zegt manager van het Rijksvaccinatieprogramma Jean-Marie Hament. In juni komt het instituut met landelijke cijfers over de vaccinatiegraad in 2023, maar vorig jaar zakte deze - met negatieve uitschieters in de Biblebelt - ook al onder de 90 procent. "We zien in de grote steden al langer een daling in de vaccinatiegraad. Den Haag laat vaak een iets lagere vaccinatiegraad zien in vergelijking met andere grote steden, maar dit is geen goed teken", vertelt ze.

Een belangrijke oorzaak voor de dalende vaccinatiegraad is de pandemie, zegt Hament. "Je kunt corona niet los zien van de huidige realiteit. De coronavaccins geven geen langdurige bescherming en zijn een nieuw vaccin. Veel mensen werden daardoor sceptisch, ook over bijvoorbeeld het mazelen-vaccin, terwijl dat wel langdurig werkt en al decennia veilig gebruikt wordt."

En dat heeft gevolgen. Zo zien artsen een toename van baby's met kinkhoest in Nederland en gaan de mazelen rond in Eindhoven en omgeving. Bij de GGD Brabant-Zuidoost zijn besmettingen bekend bij 14 ongevaccineerde kinderen en één ongevaccineerde volwassene. De gemiddelde leeftijd van de besmette kinderen is 5 jaar. "Het is belangrijk om mensen het nut van vaccins te laten inzien", zegt Hament. "De kinderen betalen de prijs." 

'Ergens gelezen' 

Huisarts Güven Yildiz ziet in haar praktijk in de Haagse Schilderswijk het vertrouwen in vaccinaties de laatste jaren steeds verder afnemen. In haar wijk wonen veel mensen met een migratieachtergrond, traditiegetrouw een groep waarbij de vaccinatiegraad lager ligt. "Niet iedereen is de Nederlandse taal machtig, daardoor komt informatie niet altijd goed aan. Vroeger was dat de reden voor de lage vaccinatiegraad, maar er is een nieuwe groep bijgekomen, de hoogopgeleiden. Deze ouders spreken wel degelijk de taal, maar wantrouwen de wetenschap", legt ze uit.

Yildiz spreekt in haar praktijk vaak jonge ouders die hun kind niet willen laten vaccineren. "Als ik ze vraag waarom, zeggen ze dat ze ergens gelezen hebben dat het niet goed is. Dat 'ergens' blijkt dan sociale media te zijn. Ze zien wetenschap als een mening die ze aan de kant kunnen schuiven, maar hun kinderen zijn de dupe. Dat vind ik heel erg." 

Jeugdarts Esther Kuipers krijgt sinds een jaar of vijf steeds vaker vragen van ouders over het RVP. Ze werkt in stadsdeel Scheveningen bij het Centrum Jeugd & Gezin, waar ook de RVP-vaccinaties gezet worden. "Wij proberen altijd in gesprek te gaan over vaccineren, ook tijdens reguliere controles. Het komt steeds meer voor dat ouders twijfelen of vragen hebben over een bepaald vaccin." 

Samen de bijsluiter lezen

In veel gevallen kan Kuipers de zorgen van deze ouders wegnemen, bijvoorbeeld als ze vragen hebben over wat er precies in een vaccin zit. "Het komt voor dat we dan samen de hele bijsluiter doornemen. Wanneer er zorgen zijn over bijwerkingen op de lange termijn, die er meestal niet zijn, kijk ik samen met hen op de website van Lareb. De meeste ouders gaan vervolgens over tot vaccineren."

Kuipers benadrukt dat dit wel de groep is die openstaat voor een gesprek met een arts. Dat geldt meestal niet voor ouders die überhaupt geen vertrouwen hebben in de wetenschap en bijvoorbeeld denken dat vaccins onderdeel zijn van een complot. "Dat maak ik niet zo vaak mee, maar uiteindelijk is het een vrijwillige keuze en ligt de verantwoordelijkheid bij de ouders."

Het RIVM doet momenteel onderzoek naar hoe ouders die hun kinderen niet laten vaccineren beter te bereiken zijn. Er wordt onder andere gekeken naar de successen in andere landen, vertelt RPV-manager Hament. "Zo zie je dat in landen waar op scholen gevaccineerd wordt, de vaccinatiegraad onder oudere kinderen hoger ligt." 

Wat volgens Hament ook helpt is goede informatievoorziening, een persoonlijke uitnodiging en het sturen van reminders. "Dat zijn allemaal kleine initiatieven die een verschil kunnen maken."

Luisteren naar zorgen 

Het RIVM onderzoekt in eigen land wat bijvoorbeeld de effecten zijn van een avondspreekuur en het vaccineren in de buurt van scholen. Er zijn ook jaarlijkse onderzoeken naar hoe mensen tegenover vaccinaties staan. Daarnaast wordt bekeken welke gesprekstechnieken het beste werken. "Het belangrijkste is dat het niet veroordelend is en er goed wordt geluisterd naar de zorgen van de ouders."

Respectvol met elkaar in gesprek blijven is ontzettend belangrijk, vindt ook wethouder Bredemeijer. Hij doet een appél op de inwoners van zijn stad. "We lijken een beetje te zijn vergeten dat we dankzij het vaccinatieprogramma ziektes naar de geschiedenisboeken gebracht hebben. Met een te lage vaccinatiegraad liggen ziektes als de mazelen weer op de loer en dat kan ernstige gevolgen hebben voor met name kleine kinderen."

Taak van het Rijk 

De gemeente Den Haag wil investeren in meer priklocaties en wil samenwerken met imams, dominees en andere religieuze leiders om het belang van vaccinaties onder de aandacht te brengen. Maar het Rijk moet volgens Bredemeijer ook in actie komen. "De staatssecretaris zei dat dit iets is wat een volgend kabinet zal oppakken, maar we kunnen niet wachten. Niet vaccineren levert niet alleen risico's voor je kind op, maar is ook een gevaar voor de gezondheid van de hele samenleving."

Demissionair staatsecretaris Maarten van Ooijen (VWS) laat in een reactie aan RTL Nieuws weten geen plannen te hebben voor een grote publiekscampagne. "We moeten zo goed mogelijk doorzetten met de aanpak die we al hebben. Geen grote campagnes en de overheid die tegen je zegt dat dit belangrijk is, maar vol blijven inzetten op zo gericht mogelijk specifieke groepen benaderen via GGD’s en hun medische professionals."