Waarom Poetin nog verkiezingen organiseert: 'Het is een schijndemocratie'
In Rusland worden de komende drie dagen presidentsverkiezingen georganiseerd. Niet de uitslag, maar de oproep tot demonstraties bij stemlocaties is op voorhand het spannendst. Het Kremlin is op zijn hoede en zal iedere vorm van protest de kop in willen drukken. "Zelfs een dictatuur heeft legitimiteit nodig."
1. Waarover wordt gestemd en door wie?
Over wie zich de komende zes jaar president van Rusland mag noemen, dus tot 2030. Elke Russische staatsburger van 18 jaar en ouder mag stemmen, tenzij hij of zij in de gevangenis zit. Volgens de Centrale Verkiezingscommissie van het land zijn dat 112,3 miljoen Russen, op een totale bevolking van zo'n 144 miljoen mensen.
Daarbovenop komen nog eens 1,9 miljoen kiesgerechtigden extra. Dat zijn bewoners in de door Rusland bezette delen van Oekraïne, waar ook wordt gestemd. Het gaat om (delen van) Loehansk, Donetsk, Zaporizja, Cherson, en ook het schiereiland de Krim dat in 2014 werd ingelijfd door Rusland.
2. Hoelang is Poetin nu aan de macht?
Sinds 2000, dat is bijna een kwart eeuw. Alleen Jozef Stalin was langer aan de macht (van 1925 tot zijn dood in 1953, bijna dertig jaar). De 71-jarige Poetin heeft zich ditmaal geregistreerd als onafhankelijke kandidaat en gaat op voor zijn vijfde termijn.
Dat dit überhaupt mogelijk is, komt doordat onder zijn leiding in 2021 de grondwet is gewijzigd. Daardoor mocht hij nog ten minste twee termijnen van zes jaar aanblijven. In dat geval zal hij in 2036 nog president zijn - op 83-jarige leeftijd.
3. Wie zijn nog meer op het stembiljet gezet?
Naast Poetin staan nog drie namen op het stembiljet. Dat zijn die van de 75-jarige Nikolaj Charitonov namens de Communistische Partij, de 56-jarige nationalist Leonid Sloetski (Liberaal-Democratische partij) en de 40-jarige vicevoorzitter van het Russische parlement, Vladislav Davankov, van de in 2020 opgerichte partij Nieuwe Mensen.
"Het zijn alle drie leden van de gedoogde oppositie, oftewel de partijen die met het Kremlin meestemmen", zegt Hans van Koningsbrugge, hoogleraar Russische geschiedenis en politiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Dat zij op het stembiljet staan, betekent niets. Het is een schijndemocratie."
4. Wie zijn er niet bij?
Van echte oppositie is geen enkele sprake. De populairste oppositiepoliticus, Aleksej Navalny, stierf op 16 februari in de gevangenis, waar hij na meerdere showprocessen werd vastgehouden sinds begin 2021. De zomer daarvoor was hij vergiftigd door een agent van de Russische geheime dienst FSB met het zenuwgas novitsjok, een aanslag die hij ternauwernood overleefde.
De nog wel levende onafhankelijke kandidaten zijn anti-oorlogskandidaat Boris Nadezjdin (60) en voormalig tv-journalist Jekaterina Doentsova (40), maar zij mogen niet meedoen met de presidentsverkiezingen. De door het Kremlin gecontroleerde kiescommissie keurde hun aanvragen af omdat er fouten in zouden staan. Grigori Melkonjants, de voorzitter van de onafhankelijke organisatie voor verkiezingswaarnemers Golos, werd in augustus opgepakt en zit nog altijd vast.
5. Hoe belangrijk is de opkomst en uitslag nog voor Poetin?
Hoewel de overwinning van Poetin op voorhand vaststaat, is de beeldvorming rond de presidentsverkiezing erg belangrijk voor het Kremlin. Zij willen richting de Russische bevolking en de buitenwereld het beeld neerzetten van een rechtmatig gekozen president die veel steun heeft.
"Zelfs een dictatuur heeft legitimiteit nodig", zegt Ruslanddeskundige Van Koningsbrugge. "Door te wijzen op een heel hoge opkomst van pak 'm beet 80 procent, van wie 75 procent op Poetin stemt, kan het regime laten zien: iedereen die twijfelt aan de legitimiteit van Poetin heeft het fout."
Volgens hem is daarbij doelbewust gekozen om de verkiezingen dit jaar voor het eerst uit te smeren over drie dagen. "Dat geeft het Kremlin alle mogelijkheid om onwelgevallige zaken rond het stemmen tijdig bij te sturen. Want één ding staat centraal: het is niet belangrijk hoe er gestemd wordt, maar vooral hoe er geteld wordt. Zoals Stalin destijds al zei."
Bij deze presidentsverkiezing mag ook op meer plekken digitaal worden gestemd. Ook dat speelt Poetin in de kaart: deze digitale stemmen kunnen door het ontbreken van onafhankelijke waarnemers onmogelijk worden gecontroleerd.
6. Wat zijn Navalny-aanhangers van plan?
De weduwe van Navalny heeft opgeroepen tot een grootschalige protestactie. Zij vraagt iedereen om zondag om 12.00 uur naar een stembureau in de buurt te gaan om te stemmen.
"De keuze is aan jullie. Je kunt op iedere kandidaat stemmen, behalve Poetin. Je kunt het stembiljet vernielen, je kunt er groot Navalny opschrijven," zei Navalnaja. Kijk hieronder naar haar videoboodschap:
Het idee is van politicus Maksim Reznik uit Sint-Petersburg en werd vlak voor zijn dood nog verspreid door Navalny zelf, via sociale media. Zij opperden voor het creëren van menigtes bij stemlocaties. Het zou daardoor niet alleen moeilijker worden om de 'tegenstemmen' eruit te pikken, maar ook een kans zijn voor mensen om zichzelf te laten zien aan de buitenwereld én aan elkaar.
Het is moeilijk om vooraf te zeggen of dit iets oplevert en wat dat dan precies is. Zeker gezien de gevaren die mensen in Rusland lopen bij ieder vorm van protest tegen het regime. Maar bij grote aantallen mensen is iedereen laten arresteren praktisch onmogelijk.
7. Tot slot, is de oorlog in Oekraïne een verkiezingsthema?
De uitgesloten presidentskandidaten Nadezjdin en Doentsova hadden openlijk kritiek op de oorlog in Oekraïne, maar zij doen dus niet mee. Er zijn verder geen verkiezingsdebatten gehouden, waardoor geen sprake is van verkiezingsthema's.
Op de Russische staatstelevisie wordt nog altijd gesproken van een 'speciale militaire operatie'. Dat Rusland nu ruim twee jaar oorlog voert waarbij naast Oekraïners ook buitensporig veel Russen omkomen, blijft onbenoemd.