Feest én condoleances, maar vooral veel vragen na dood Iraanse president

Een helikoptercrash dus, was het wel echt een ongeluk?

Het toestel werd teruggevonden in een bergachtig, afgelegen gebied. Volgens Iraanse staatsmedia werd de crash veroorzaakt door een technische fout.

Toch wordt er veel gespeculeerd, vooral op sociale media, zegt verslaggever Midden-Oosten Pepijn Nagtzaam: "Veel van die speculaties gaan over een mogelijke geheime operatie van Israël, vanwege het lopende conflict en de spanning tussen beide landen."

Die spanningen waren met name vorige maand erg groot, nadat Iran honderden drones en raketten op Israël afstuurde als reactie op een Israëlische luchtaanval op een Iraans consulaat in Syrië.

Een Israëlische functionaris liet vanmorgen al aan persbureau Reuters weten dat Israël niets met de dood van president Raisi te maken heeft. Ook wordt het land daar niet van beticht door Iran. 

"Hoewel je altijd rekening moet houden met andere scenario's, lijkt het me zeer waarschijnlijk dat het hier inderdaad om een ongeluk gaat", aldus docent Internationale Betrekkingen van de UvA, Paul Aarts.

Daar is Nagtzaam het mee eens: "Als je met een helikopter gaat vliegen in dichte mist en met slecht weer, dan kun je pech hebben en een ongeluk krijgen. Oók als je president van Iran bent", aldus de verslaggever.

Schoot de EU te hulp bij het opsporen van de helikopter?

De Europese Unie activeerde gisteren het Copernicus-satellietsysteem om het gebied van de crash beter in kaart te brengen. Dat zouden ze gedaan hebben op verzoek van Iran. Daar kwam wat kritiek op, bijvoorbeeld van PVV-leider Geert Wilders.

De Eurocommissaris voor Crisisbeheer, Janez Lenarčič, benadrukte op X dat het verstrekken van zo'n satellietkaart in geen enkel geval een daad van politieke steun is 'voor welk regime of welke instelling dan ook'. Het gaat hier volgens hem om een daad van 'fundamentele menselijkheid'. 

Aarts: "Bij gebeurtenissen als een grote aardbeving of overstroming, geven landen die normaal gesproken niet zo vriendelijk tegenover Iran staan óók hulp. Ik kan me voorstellen dat in Brussel ook gedacht is: een omgekomen staatshoofd is van zo'n dramatische omvang, laten wij dan ook hulp bieden."

Hoe machtig was Raisi?

Ebrahim Raisi was dus president. "In veel landen ben je dan ook de 'baas'", zegt Nagtzaam. "In Iran is dat iets anders. De president is het hoofd van de regering, maar niet inhoudelijk verantwoordelijk voor een aantal belangrijke zaken, zoals legeroperaties en buitenlands beleid." Ayatollah Ali Khamenei heeft de touwtjes in Iran namelijk echt in handen.

"Khamenei is de opperste leider. Samen met de Iraanse Revolutionaire Garde vormt hij eigenlijk een 'machtskoppel' in Iran. Raisi is daarbij meer de uitvoerende partij", zegt Aarts.  

Hij werd in 2021 verkozen tot president. Hij was een stuk conservatiever dan zijn voorganger, Hassan Rouhani. Destijds had hij al een reputatie vanwege zijn omstreden verleden.  

Het afgelopen anderhalf jaar speelde Raisi ook een rol bij het neerslaan van de protestbeweging die ontstond nadat de 22-jarige Mahsa Amini overleed nadat ze werd opgepakt voor het verkeerd dragen van haar hoofddoek. 

"Bij het optreden tegen dat protest heeft hij een aansturende rol gespeeld." Raisi's macht moet dus niet overschat worden, zeggen Nagtzaam en Aarts. "Maar het kan ook niet worden onderschat", zegt Aarts. "Vooral niet omdat hij één van de potentiële kandidaten was om Khamenei uiteindelijk op te volgen."

Hoe wordt gereageerd op zijn dood?

Over heel de wereld hebben wereldleiders en andere politici gereageerd op de dood van Raisi. Zo zegt de Chinese president Xi Jinping dat de Iraanse president 'belangrijke bijdragen heeft geleverd aan de veiligheid en stabiliteit van Iran'.

Vladimir Poetin noemde Raisi een 'uitstekend politicus' wiens hele leven gewijd was aan 'het dienen van het moederland'. De Russische president noemde hem 'een echte vriend van Rusland'. Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, betuigde zijn 'oprechte medeleven': "Onze gedachten gaan uit naar de families", schrijft hij op X.

In Iran zelf zijn vijf dagen van rouw afgekondigd. Persbureau Reuters omschrift de sfeer in het land als 'gedempt': loyalisten van de regering verzamelden zich in moskeeën, maar grootschalige, publiekelijke vertoningen van verdriet bleven uit. De meeste winkels bleven open en deden de autoriteiten weinig moeite om het gewone leven te onderbreken.

Laila, een 21-jarige studente uit Teheran, vertelde Reuters telefonisch dat ze niet bedroefd was door de dood van Raisi, 'omdat hij opdracht gaf tot het harde optreden tegen vrouwen vanwege de hijab', zo schrijft het persbureau: "Maar ik ben verdrietig, want zelfs met de dood van Raisi zal dit regime niet veranderen."

In Den Haag werd de dood van de president zelfs gevierd:

Hoe moet Iran nu verder zonder Raisi?

"Dát is de vraag waar iedereen nu mee zit. Zeker Iran zelf", zegt Aarts. "Dit komt daar als donderslag bij heldere hemel."

"Om het regime in stand te houden was Raisi een belangrijke man", zegt Nagtzaam. "En hij was met 63 jaar voor deze rol eigenlijk vrij jong, voor dit soort landen. Hij moest eigenlijk nog wel even mee. Voor het Iraans leiderschap is dit een schok. We zullen nu ook gaan zien hoe soepel er een nieuwe president wordt gevonden, of dat interne spanningen de overhand nemen in de aankomende verkiezingen."

Voorlopig is de vicepresident aangesteld als interim-president. Iran heeft inmiddels bekendgemaakt dat het land op 28 juni nieuwe presidentsverkiezingen zal houden. Tot volgende week dinsdag kunnen kandidaten zich hiervoor aanmelden. 

"Het is heel waarschijnlijk dat de nieuwe president weer iemand zal worden die net zo conservatief is als Raisi", aldus Aarts. "Omdat het hele politieke klimaat in Iran momenteel veel conservatiever is, dan in de korte periode ervoor. Het zal iemand zijn die hetzelfde soort beleid uit zal voeren."