Wéér meer bomaanslagen, burgemeesters slaan alarm: 'Verbied productie Cobra's'

Eruit geblazen deuren en ramen, doodsbange buurtbewoners en regelmatig onschuldige slachtoffers. Opnieuw waren er de afgelopen maanden meer aanslagen met zware explosieven, vaak gemaakt van illegaal vuurwerk. Tot aan juni telde de politie 496 aanslagen (en pogingen daartoe). Dat is meer dan het dubbele ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. 

Vorig jaar was er ook al een verdrievoudiging van het aantal explosies. De stijging zet dus stevig door en dat baart politie, justitie en verschillende burgemeesters grote zorgen. In de Tweede Kamer pleiten zij vandaag voor maatregelen. Zo pleiten de burgemeesters van Amsterdam, Rotterdam en Vijfheerenlanden voor een Europees productieverbod van Cobra's, knalvuurwerk met de kracht van een handgranaat. 

Woning doelwit

Ook zorgwekkend is het dat woningen vaker het doelwit zijn. In precies drie op de vier gevallen plakken daders middenin woonwijken een explosief tegen de deur of het raam, met een groot risico op slachtoffers. In de meeste gevallen gaat het om een ruzie in het criminele circuit.

Hoewel Rotterdam en Amsterdam nog steeds de meeste aanslagen te verwerken krijgen, vinden steeds meer explosies plaats buiten de Randstad. "We zien het ook in andere steden in Noord-Holland, maar ook in kleinere steden in Groningen, in Brabant. Op allerlei plekken doet dit zich voor", zegt epxlosievenexpert Jos van der Stap van de politie.

Zo ook in het plaatsje Easterein in Friesland, afgelopen april. Middenin de nacht werden daar inwoners wakker van een knal, die de pui van een rijtjeswoning er volledig uitblies. De bewoner raakte lichtgewond. Een 17-jarige jongen werd opgepakt. 

Vergisaanslag

De bomaanslag berust volgens de politie op een vergissing. Het draaide om een crimineel conflict waarin al eerder aanslagen waren gepleegd in de Noord-Hollandse plaatsen Nieuw-Vennep en Zwanenburg. Vermoedelijk dacht de opdrachtgever dat er familie van een rivaal woonde in Easterein, maar volgens de politie heeft die persoon er niets mee te maken. Dezelfde groep zit vermoedelijk ook achter twee explosies in het Drentse Schoonoord, waar opnieuw onschuldige mensen het slachtoffer werden.

Uit een kleine 500 onderzoeken naar dit soort aanslagen stelde de politie het profiel vast van daders die explosieven laten afgaan bij voordeuren, bedrijfsetalages en auto's. Gemiddeld is de bomlegger of -plakker een 23 jaar oude man met een laag opleidingsniveau, afkomstig uit een arm milieu. Het gaat vaak om veelplegers. Gemiddeld hebben bommenleggers al 10 andere strafbare feiten begaan, zoals vermogens- of geweldsdelicten. "We zien dat deze daders heel beïnvloedbaar en heel kwetsbaar zijn", zegt Jos van der Stap van de politie. "Dus wij spreken ook van criminele uitbuiting door zware criminelen."

De pakkans bij aanslagen met explosieven is vrij laag: bij 1 op de 5 onderzoeken wordt een verdachte gearresteerd. Het gaat dan meestal om degene die de explosieven heeft geplaatst. De opdrachtgevers achter de aanslagen blijken nog lastiger te achterhalen. Zij geven de opdracht voor een bomaanslag meestal aan zogeheten 'criminele brokers', makelaars in betaalde criminele klussen. 

Brokers plaatsen dit soort klussen op sociale media als Snapchat en Telegram, schrijft de politie. "Diezelfde sociale mediakanalen worden ook regelmatig gebruikt om kortstondig zelfgemaakte filmpjes - ter verantwoording - over de uitgevoerde aanslag te uploaden." Degene die de klus aanneemt, krijgt alleen een adres doorgegeven en weet niet wie de opdrachtgever is. 

De politie wil dat bedrijven als Snapchat en Telegram meer doen om illegale activiteiten op hun platforms tegen te gaan. "Op dit moment zijn deze digitale platforms onmisbare schakels voor het uitzetten van opdrachten en het ronselen van potentiële plegers."

'Gebukt onder geweldsexplosie'

Meerdere burgemeesters maken zich zorgen over de politie-inzet die nodig is om de golf van explosies in te dammen. "De vele explosies vragen veel van de politiecapaciteit, met name bij basisteams waar het aantal explosies hoog ligt. Capaciteit die niet op andere belangrijke thema’s ingezet kan worden", aldus de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema. 

Rotterdam schrijft 'gebukt' te gaan onder een 'letterlijke geweldsexplosie'. Hoewel al veel daders zijn aangehouden, blijft het aantal aanslagen hoog. "Inzet op nóg meer repressieve capaciteit lijkt niet de oplossing. Er moet juist breder gekeken worden naar oplossingen."

Volgens de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb ligt een deel van de oplossing buiten Nederland. Opdrachtgevers van explosies "zitten in een warm oord langs een zwembad aan een martini te lurken", vertelt hij donderdag in de Tweede Kamer. Tussen die criminelen en de jonge "soldaatjes" die veelal worden opgepakt, zouden wel tien tussenpersonen zitten. De Rotterdamse burgemeester wil een Europees verbod op de productie van zwaar vuurwerk, en zijn collega's zijn het daarmee eens. Verder wilde Aboutaleb meer samenwerking met landen in Zuid-Amerika om drugshandel aan te pakken.

'Signaleringstafels'

Femke Halsema vroeg om meer actie om te voorkomen dat iemand een bom bij een voordeur legt. Ze spreekt van een toenemende zwijgcultuur: "Ik zie dat inwoners van mijn kwetsbaarste wijken zich verder terugtrekken." Schulden spelen mee, merkt Halsema.

Halsema wil dat de extra 300 miljoen die de coalitie aan nationale veiligheid wil besteden in elk geval deels naar de politie gaat om in contact met de buurt te blijven. "Onze wijkagenten zijn echt goud waard." Sjors Fröhlich van de Utrechtse gemeente Vijfheerenlanden noemde "signaleringstafels" op middelbare scholen waar de politie ook aanschuift. "Het geld daarvoor stopt dit jaar."