16 zijn nu vrij, maar deze gevangenen zitten nog steeds vast in Rusland: 'Weinig reden voor blijdschap'

Drie Amerikanen, vijf Duitsers en acht Russen werden gisteren vrijgelaten. Maar veel van hun landgenoten zitten nog steeds vast. "Er zijn nog duizenden anderen die evengoed wegkwijnen in Russische gevangenissen", zegt correspondent Olaf Koens.

Hij noemt de gevangenenruil 'tragisch'. "Aan de ene kant vieren we dat er mensen zijn vrijgelaten, maar aan de andere kant valt er weinig te vieren omdat de manier waarop ze ooit zijn vastgezet verschrikkelijk is, en omdat zoveel mensen nog onterecht gevangenzitten." Maar wie zijn dat eigenlijk?

Amerikaanse gevangenen

Nog zeker zes andere Amerikanen zitten onterecht vast in een Russische cel. Dat zegt de James Foley Foundation, die zich voor deze groep inzet. Het gaat om onder anderen de schoonheidsspecialiste Ksenia Karelina (33). Ze werd geboren in Rusland, maar woonde in Los Angeles. In januari werd ze opgepakt toen ze familie opzocht in Rusland. 

Het Kremlin beschuldigt Karelina ervan dat ze geld inzamelde voor een organisatie die militaire steun levert aan het Oekraïense leger, waar ze tot 20 jaar celstraf voor kan krijgen. Volgens bekenden had ze geld gedoneerd voor humanitaire hulp aan slachtoffers van de oorlog in Oekraïne.

Ook leraar en diplomaat Marc Fogel uit Pennsylvania zit in een Russische gevangenis. Hij werd in 2022 veroordeeld omdat hij wiet bij zich had. Volgens Fogel had een Amerikaanse arts dat aan hem voorgeschreven na een rugoperatie, maar hij kreeg een veertien jaar lange gevangenisstaf opgelegd.

De Amerikaanse overheid heeft hen officieel (nog) niet aangemerkt als 'ten onrechte in gevangenschap', waarschijnlijk een van de redenen dat ze niet zijn meegenomen in de gevangenenruil. Hun familieleden vragen de regering al langer met klem om dat wel te doen.

Duitse gevangenen

Ook mensen met de Duitse nationaliteit zitten vast in Russische gevangenissen. Het gaat om meer dan tien mensen, maar 'een laag aantal' in totaal, laat een bron van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken weten aan RTL Nieuws. Het ministerie laat weten dat het geen uitspraken kan doen over of een veroordeling terecht of onterecht is.

Een van deze gevangenen is een advocaat met de achternaam Moyzhes, die een Duits en Russisch paspoort bezit. Hij werd eind mei beschuldigd van verraad door het Kremlin, omdat hij Russen zou hebben geholpen aan verblijfsvergunningen in Europa te komen.

Nederlandse gevangenen

Er zitten, voor zover bekend bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, wel Nederlandse gevangenen vast in Rusland en Belarus, maar niet voor zaken die lijken op die van de gevangenen die gisteren zijn vrijgelaten. "Wij hebben geen informatie over Nederlandse gevangenen in Rusland of Belarus die voor een dergelijke deal in aanmerking komen", laat een woordvoerder weten aan RTL Nieuws.

Hoeveel veroordeelde Russische burgers in Nederlandse gevangenissen verblijven, is onduidelijk. Het ministerie van Justitie en Veiligheid laat weten geen informatie te delen over de nationaliteit van gedetineerden.

Russische gevangenen

De acht Russen onder de vrijgelaten gevangenen waren voornamelijk activisten en journalisten die kritisch waren over president Poetin. Volgens Amnesty International werden in 2023 zeker 140 mensen veroordeeld omdat ze zich negatief hadden uitgelaten over de oorlog in Oekraïne. Veel van hen zitten nog achter de tralies.

Een van hen is journalist en activist Maria Ponomarenko. Ze werd veroordeeld tot zes jaar celstraf omdat ze een video deelde van de Russische aanval op het theater in Marioepol, waarbij veel burgerslachtoffers vielen. Volgens Rusland verspreidde ze nepnieuws.

In deze video zie je wie gisteren wél vrijkwamen:

Ook Natalia Filonova is een Russische journalist en activist die is veroordeeld, naar verluidt voor geweld tegen Russische politieagenten – een veelgebruikte aanklacht door het Kremlin. Ze werd opgepakt tijdens een vreedzame demonstratie tegen de oorlog in 2022, en ontkent de beschuldiging dat ze agenten heeft aangevallen met een pen.

Vladimir Roemjantev is een monteur die een kleinschalig radiostation opzette in zijn flat als hobby, waarop hij na de invasie een stem gaf aan media en bloggers die verboden waren door de Russische overheid. Hij kreeg drie jaar gevangenisstraf opgelegd.

Oekraïense gevangenen

Meerdere mensenrechtenorganisaties hebben geschreven over Oekraïense krijgsgevangenen en activisten die na een oneerlijk proces veroordeeld zijn tot lange gevangenisstraffen in Rusland of bezette delen van Oekraïne. 

Volgens het Oekraïense Centrum voor Burgervrijheid verblijven nog zeker 7000 Oekraïense burgers in Russische detentiecentra en gevangenissen. Met militairen daarbij opgeteld zou het zelfs om tienduizenden Oekraïners gaan, aldus de Oekraïense organisatie voor krijgsgevangenen.

'Schijnproces'

Vrije en eerlijke rechtspraak is ver te zoeken in Rusland. "Er gaat geen dag voorbij zonder schijnproces waarbij exorbitant hoge straffen worden uitgedeeld", zegt correspondent Olaf Koens. "Als iemand in Rusland wordt opgepakt, komt het maar heel zelden voor dat diegene niet wordt veroordeeld."

In deze video vertelt Koens meer over de gevangenenruil:

Dat is nog erger geworden sinds de invasie in Oekraïne. "Rusland voert een tweefrontenoorlog", zegt Koens. "In Oekraïne op het slagveld, maar ook aan het thuisfront, waar de touwtjes nog strakker worden aangetrokken. De kleinste vorm van kritiek, zoals het neerleggen van bloemen om politieke tegenstanders te steunen, wordt als hoogverraad gezien en keihard aangepakt."

'Bittere nasmaak'

Opent de huidige gevangenenruil, de grootste sinds de Koude Oorlog, de deur voor verdere ruilen in de toekomst, waarbij deze mensen misschien vrij kunnen komen? "Misschien", verwacht Koens, "maar ik ben bang dat dit vooral de deur opent voor Rusland om meer mensen onterecht gevangen te zetten, om die dan vervolgens weer te kunnen ruilen voor de vele Russen die nog in West-Europese gevangenissen zitten."

Ook Amnesty International is bang dat het Kremlin hierdoor aangemoedigd zou kunnen worden om meer mensen vast te zetten zonder eerlijk proces. Bovendien zou deze ruil met 'een bittere nasmaak' aan Poetin tonen dat hij mensenrechten kan schenden zonder al te veel gevolgen. "Een moordenaar en andere criminelen die in een eerlijk proces zijn veroordeeld, worden nu vrijgelaten in ruil voor mensen die slechts gebruikmaakten van hun recht op vrijheid van meningsuiting", zegt Christian Mihr, plaatsvervangend directeur van Amnesty International. 

De Amerikaanse president Biden noemde de ruil een succesformule, maar Poetin dus waarschijnlijk ook. "Het is heel erg tragisch dat mensenlevens als wisselgeld worden gebruikt", zegt Koens. "Daar maak ik me zorgen om, dat dat de nieuwe standaard wordt."