Wereldprimeur: Den Haag verbiedt fossiele reclame via lokale wet, volgen meer steden?
Reclames voor vliegvakanties, cruisevakanties, benzineauto's en gasaanbieders zijn vanaf 1 januari 2025 verboden in Den Haag. Als eerste stad ter wereld heeft de stad reclames die het gebruik van fossiele brandstoffen promoten met een lokale wet verboden. Ook in Haarlem gaat volgend jaar een vergelijkbaar verbod in, en 14 andere gemeentes zijn bezig met plannen.
Den Haag was afgelopen week opeens wereldnieuws, merkte Leonie Gerritsen van Partij voor de Dieren in Den Haag. Toen de gemeenteraad voor haar voorstel stemde, stroomden de reacties binnen.
"Over de hele wereld wordt dit gezien als motivatie. Zo van: het kan dus wél. Mensen die hier al lang mee bezig zijn, weten hoe ingewikkeld dit is. Zo kreeg ik reacties uit India van mensen die zich geroepen voelen dit nu ook te gaan aanpakken."
De wereld redden?
Niet alle reacties zijn natuurlijk positief. 'Ga je hier dan de wereld mee redden', willen anderen van Gerritsen weten. "Een beetje flauw. Nee natuurlijk niet, maar dit is onderdeel van een mindset. We willen de opwarming van de aarde tegengaan en weten dat fossiele producten daar het meest aan bijdragen. Gek dat we dan wel toelaten dat die gepromoot worden."
De echt negatieve reacties hebben haar niet bereikt, zegt het Haagse raadslid. "Ik zit lang genoeg op Twitter om te weten dat ik bij dit soort nieuws mijn notificaties uit moet zetten. Je zult een hoop bagger zien als je daar gaat kijken."
Het is niet verrassend dat de Bond van Adverteerders (BvA) niet blij is met dit verbod. "Al zien we absoluut dat veranderingen nodig zijn in gedrag en consumptie, omdat het klimaat en de wereld erom vragen", zegt directeur Henriette van Swinderen. "Maar we zijn ervan overtuigd dat merken en reclame kunnen helpen dat goede gedrag te stimuleren."
De BvA is bereid te overleggen hoe regels op landelijk niveau vastgelegd kunnen worden in reclamecodes. "Een verbod helpt niet, omdat het ook goede boodschappen van een bedrijf onmogelijk maakt."
Lokale verboden zijn daarnaast voor adverteerders onhandig vanwege die 'lappendeken van regels' die zo ontstaat, zegt de directeur. In elke gemeente kan het weer anders zijn. Ook zegt Van Swinderen nieuwsgierig te zijn naar hoe het verbod in Den Haag juridisch is onderbouwd, ze vraagt zich af of het wel stand kan houden, omdat andere gemeentes er vanaf hebben gezien om het op deze manier te regelen.
Greenwashing
Met die juridische onderbouwing zit het wel goed, belooft raadslid Gerritsen. "Het was een lang proces, onze eerste versie stamt geloof ik van drie jaar geleden en we hebben het voorstel door meerdere advocaten laten doorlichten."
Het is volgens het raadslid niet zo dat door dit verbod bedrijven die fossiele producten verkopen ook geen positieve boodschappen meer mogen verkondigen. "Dat heet imagoreclame en dat ligt juridisch heel ingewikkeld. Het liefst had ik bijvoorbeeld gehad dat Shell helemaal niet meer in Den Haag kan adverteren, om ook dat staaltje greenwashing te kunnen verbieden dat het bedrijf naar eigen zeggen ook aan groene energie doet. Maar het is lastig om aan te tonen dat dat schadelijk is voor het klimaat en de luchtkwaliteit."
Het is bijzonder wat de gemeente Den Haag besloten heeft. "Dit regelen via de lokale wet, de Algemene Plaatselijke Verordening (APV), betekent dat in één keer alle fossiele reclame uit de stad verdwijnt", zegt Femke Sleegers van campagnegroep Reclame Fossielvrij, die wereldwijd bijhoudt wat er gebeurt op dit vlak.
In Amsterdam, Tilburg en Zwolle zullen ze met veel interesse naar Den Haag kijken, denkt Sleegers. In Amsterdam hebben GroenLinks en PvdD een vergelijkbaar voorstel ingediend, in Zwolle wil de gemeenteraad ook graag een verbod in de APV hebben, en in Tilburg is het besluit genomen daar in stapjes naartoe te werken.
Contracten met reclamebedrijven
Andere gemeentes die ook af willen van fossiele reclame regelen dat (of willen dat regelen) via de contracten die ze met reclamebedrijven hebben. Denk aan Amersfoort, Bloemendaal, Eindhoven, Groningen, Haarlem en Wageningen. Echt snel gaat dat niet, het duurt soms nog jaren voordat die contracten aflopen en dus aangepast kunnen worden. Daarnaast heeft de gemeente niet over elke reclame op straat wat te zeggen. Zo vallen bushokjes in een aantal gemeenten onder regionale afspraken.
In Haarlem is toch voor deze methode gekozen. Daar gaat het verbod in per 1 januari 2025, net als in Den Haag. Bijzonder is dat daar ook reclames voor vlees en vis verboden worden. Daar mag bijvoorbeeld McDonald's op borden langs de weg geen reclame meer maken voor hamburgers. Vegetarische hamburgers zouden wel mogen. De bekendmaking van dit plan leidde twee jaar geleden ook tot ophef en wereldnieuws.