Zeldzame inkijk in Russische desinformatie: 'Verzin zelf een verhaal'
Uit gelekte documenten blijkt hoe Rusland probeert de publieke opinie in Europa te beïnvloeden. Het geeft een zeldzaam inkijkje in de werking van desinformatie. Een van de hoofddoelen van de Russen: zorgen dat de Europese steun voor Oekraïne afneemt.
"Ons nieuwe team heeft een verhaal verzonnen over de ontvoering van kinderen. De Amerikanen hebben het serieus gepubliceerd. Wat een succes!", staat in gelekte aantekeningen van een ontmoeting tussen medewerkers van het zogeheten Sociale Design Agentschap (SDA) en de Russische presidentiële administratie.
"De meme van Musk is door Sofia gemaakt", staat in een ander gelekt bericht. Het gaat over het onderstaande bericht van X-baas Elon Musk, waar het gezicht van Zelensky in is geplakt. Boven de foto staat de tekst: "Als je al vijf minuten niet hebt gevraagd om een miljard dollar aan steun." Het is niet duidelijk hoe de meme vanuit het SDA bij Musk is beland. Hij lijkt het bericht zelf op X te hebben geplaatst.
Europese veiligheidsdiensten hebben bevestigd dat de Russische documenten authentiek zijn, schrijft het NRC, dat de documenten te zien kreeg.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
"Dit is echt in lijn met hoe de Russen opereren", zegt Peter Pijpers, universitair hoofddocent Cyberoperaties aan de Nederlandse Defensie Academie en onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. "Het Westen steunt Oekraïne en daar hebben de Russen natuurlijk moeite mee. Daarom doen ze er alles aan om een wig te drijven tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten."
Dat doet Rusland door middel van desinformatie-operaties, legt Pijpers uit. "Je zou ze ook manipulatie-operaties kunnen noemen. Daar zijn de Russen heel goed in, en ze doen dit al lange tijd." Rusland heeft onder meer geprobeerd de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 en 2020 te beïnvloeden, en hield zich ook daarvoor al bezig met beïnvloedingscampagnes.
Op het eerste gezicht lijkt het SDA een doorsnee pr-bureau, gevestigd in het centrum van Moskou. Op de eigen website staat dat het agentschap zich bezighoudt met verkiezingscampagnes en met pr-campagnes voor bedrijven. In werkelijkheid draait het werk om desinformatie.
Kwaad daglicht
De organisatie analyseert welke onderwerpen interessant zijn voor desinformatie en waar de gevoelige punten liggen. Vervolgens maken medewerkers van berichten voor sociale media, inclusief teksten, illustraties, memes en video's. De organisatie zou vaak nepnieuws verspreiden om bijvoorbeeld politici uit de EU en Oekraïne in een kwaad daglicht te zetten.
In de eerste vier maanden van dit jaar zou de organisatie 33,9 miljoen reacties op sociale media hebben geplaatst. Daarnaast zou het agentschap zo'n 4600 video's en 2500 afbeeldingen hebben gemaakt, waaronder memes en karikaturen. In de onderstaande afbeelding zijn een aantal van de karikaturen te zien. Ze zijn veelal antisemitisch en anti-Oekraïens.
Medewerkers krijgen instructies over het materiaal dat ze moeten maken en plaatsen. Sommige instructies zijn gelekt: "Schrijf een reactie, afkomstig van een 38-jarige Duitse vrouw die gelooft dat Duitsland zijn belangrijkste bron van inkomsten verliest: industrie en een sterke economie – we moeten stoppen met geld verspillen aan Oekraïne en terugkeren naar goedkope Russische energie!"
"We leven in een open samenleving, waarin iedereen een eigen mening mag hebben. Dat is precies waar Rusland op inhaakt", legt Peter Pijpers uit. Door de oorlog in Oekraïne ziet Duitsland grotendeels af van olie en gas uit Rusland. Het leidde tot hogere energieprijzen, en het SDA maakt gebruik van de frustratie die daardoor ontstaat.
Amerikaanse verkiezingen
Eerder deze maand meldde de Amerikaanse overheid al dat Rusland de komende presidentsverkiezingen wil beïnvloeden. Daarvoor zou het onder meer nep-websites gebruiken die veel lijken op traditionele nieuwssites, en zouden influencers op sociale media worden betaald voor het verspreiden van pro-Russische video's.
Om de campagne te bestrijden heeft de Amerikaanse overheid 32 internetdomeinen in beslag genomen. Daarnaast zijn meerdere betrokken Russen op de sanctielijst gezet, onder wie de hoofdredacteur van het Russische staatsmediabedrijf RT (ook wel bekend als Russia Today). De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken noemde RT vorige week 'de facto een tak van de Russische inlichtingendiensten'.
Desinformatie bestrijden
Het effect van dergelijke beïnvloedingsoperaties is moeilijk te meten, zegt Peter Pijpers. "Zorgen de Russen er nou voor dat meer Amerikanen op Trump stemmen? Dat is niet te bewijzen. Maar dat ze effect hebben, is duidelijk."
Pijpers vertelt dat desinformatie kan worden bestreden met meer bewustwording in de samenleving. "Er zullen altijd groepen in de samenleving zijn die gevoelig blijken voor desinformatie. Maar er zijn ook steeds meer mensen die leren hoe sociale media werken en wat de gevaren zijn, bijvoorbeeld Nederlandse jongeren die hier op school les over krijgen."
Het SDA lijkt de laatste tijd vooral actief in Duitsland en de Verenigde Staten. Het is momenteel niet duidelijk in hoeverre de organisatie ook in Nederland desinformatie verspreidt, maar de Rijksoverheid waarschuwt dat het ons ook kan raken. Daarom adviseert de overheid om niet elk bericht op internet blind te vertrouwen.