Hulporganisaties vrezen massa-ontslagen en stopzetten hulp: 'Ramp van ongekende proporties'

Per presidentieel decreet besloot president Trump van de VS om alle Amerikaanse buitenlandse hulp stil te zetten. Zowel de hulp via het Amerikaanse ministerie van het Buitenlandse Zaken, de Amerikaanse nationale hulporganisatie USAID en verschillende andere overheidsorganisaties zijn stopgezet.

"Het is een onvoorstelbaar drama", zegt hoogleraar humanitaire studies Thea Hilhorst van de Erasmus Universiteit. "Het gaat om 38 procent van alle hulp op de wereld, maar het probleem is de volstrekte onduidelijkheid ervan. Dit is nergens mee te vergelijken, de effecten zijn ongelooflijk."

Hilhorst noemt een aantal voorbeelden. "In Ethiopië liggen veel ziekenhuizen tijdelijk stil omdat ze draaien op hulpgelden, in Myanmar stopt de behandeling van mensen met tuberculose. In Soedan, waar 800.000 mensen afhankelijk zijn van soepkeukens voor eten, zijn veel van die keukens nu dicht."

40 procent van wereldhulp

De Verenigde Staten zijn goed voor bijna 40 procent van al het geld dat aan internationale hulp wordt uitgegeven. Dus van elke 10 dollar, komen er 4 uit Amerika. Dat heeft directe gevolgen voor hulporganisaties, en organisaties die in hun opdracht werken.

Dan moet er gedacht worden aan bijvoorbeeld migratieorganisatie IOM. Bijna de helft van hun inkomend geld komt uit de VS (1,4 miljard op 3,5 miljard dollar). Bij VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR gaat het om 2 miljard dollar uit de VS op een budget van 10 miljard dollar, bijna een vijfde. VN-kinderrechtenorganisatie Unicef kreeg in 2023 1,4 miljard dollar uit de VS, op een budget van 9 miljard dollar.

Er zijn ook nog talloze kleinere organisaties, die zich bijvoorbeeld in opdracht van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse zaken bezighouden met de hervestiging van vluchtelingen, het uitdelen van water of andere hulpgoederen, of met vaccinatieprogramma’s.

Al die programma’s zijn tijdelijk stilgezet, in eerste instantie voor 90 dagen. Maar omdat veel van die programma’s per maand of per project financiering ontvangen - die nu dus stil staat - wordt er ook direct ingegrepen. Tienduizenden banen zijn onzeker, sommige organisaties houden rekening met massa-ontslagen, Investeringen of bestellingen van noodzakelijke voorraden worden uitgesteld, vacatures worden geschrapt en van sommige organisaties is het niet zeker of ze kunnen blijven bestaan.

Tijdelijke blokkade rechter

Een Amerikaanse rechter pauzeert het betaald verlof van zo'n 2200 medewerkers van hulporganisatie USAID, zo werd vannacht bekend. Met de 'tijdelijke' en 'zeer beperkte' maatregel wil rechter Carl Nichols de vakbonden die de zaak hebben aangespannen en de regering-Trump tijd geven hun argumenten beter uit te werken. Wat dat betekent voor het geven van hulp door USAID is nu nog onduidelijk.

Ook als het decreet wordt teruggedraaid, of een deel van het geld wordt vrijgegeven, zullen de gevolgen groot zijn. Als er minder geld naar hulporganisaties gaat, wordt dat in de wereldwijde hulpverlening direct gemerkt.

RTL Nieuws sprak met verschillende medewerkers van NGO's en VN-hulporganisaties, in Nederland en daarbuiten. Veel van hen geven aan dat de zorgen groot zijn, en dat er veel geruchten zijn over aankomende massa-ontslagen. Vrijwel niemand mag of wil praten met de media, ook omdat er nog de hoop is dat de Amerikaanse regering alsnog doorgaat met financieren, en men hun eigen positie niet wil riskeren. "We komen terecht in een systeem van willekeur, waarin mensen zich niet durven uit te spreken", zegt Hilhorst.

Miljoenen mensen geraakt

"Nu de financiering afneemt, moeten organisaties en hun operaties direct inkrimpen”, zegt Geert Cappelaere, die 30 jaar in de sector heeft gewerkt, waarvan 20 voor Unicef. "Dat betekent dat honderden miljoenen mensen niet langer kunnen rekenen op hulp, op levensreddende gezondheidszorg. Tientallen miljoenen kinderen zullen minder onderwijs krijgen. Drinkwater zal schaarser of niet verkrijgbaar worden. Sanitatie wordt een probleem. En dat in een context waarin problemen alleen maar groter worden. Meer mensen hebben hulp nodig, en we kunnen er juist minder helpen."

Afbraak met één pennenstreek

"Er zijn veel organisaties die bij voorbaat al mensen ontslaan. Het is een volledige afbraak van de internationale wereldorde - met één pennenstreek. Een staatsgreep op wereldschaal", zegt de hoogleraar. "En als het weg is, is het weg, en dan krijg je het ook niet zomaar meer terug."

Cappelaere werd de afgelopen dagen overspoeld door telefoontjes van collega's die hun hart wilden luchten. "De collega’s in het veld worden iedere dag geconfronteerd met de grote noodzaak aan hulp voor kwetsbare groepen, terwijl ze het gebrek aan internationale solidariteit zien groeien. Weinig mensen denken aan hun eigen baan, maar aan de miljoenen mensen die hulp nodig hebben. Er is moedeloosheid, maar we geven nooit op, dat is altijd mijn motto geweest." 

Ook minder Europese hulp

Dat er minder financiering zal zijn is duidelijk, zegt Cappelaere, maar ook daar zullen organisaties uiteindelijk een oplossing voor vinden. Hij stelt dat veel hulporganisaties al langer een afname zien in financiering, ook vanuit Europese overheden. Veel van zijn collega's zijn, in afwachting van de beslissingen in de VS, op zoek naar andere vormen van financiering, vanuit burgers of private partijen. 

De Verenigde Staten hebben aangekondigd dat er een uitzondering wordt gemaakt voor levensreddende hulp. Wat voor hulp dat is, is niet duidelijk. Hulporganisaties die bij de Amerikaanse instanties navraag doen stuiten vaak op telefoons die niet worden opgenomen of mails die niet worden beantwoord.

"Het geld is niet weg", zegt Hilhorst. "Het is bevroren. En je mag hopen dat het deels weer ontdooid wordt. Maar veel organisaties kunnen dat niet opvangen. En als die wegvallen, zijn ze weg, dat krijg je niet zomaar weer terug. Het is de vernietiging van decennia aan investering."

Op ramkoers met de overheid