De brexit-deal, waar staan we nu?

Wat wordt nu aanstaande zondag op de EU-top afgesproken? 

Er worden twee zaken besproken: hoe het scheidingsakkoord eruit komt te zien en er wordt gesproken over een politieke verklaring over hoe de Europese Unie (EU) en het Verenigd Koninkrijk (VK) in de toekomst met elkaar omgaan. Wat opvalt, is dat het VK en de EU heel nauw verbonden willen blijven in een geleidelijke, zachte scheiding.

Premier Rutte spreekt van 'goed nieuws', maar benadrukt dat we er nog niet zijn. Veel van de afspraken in de toekomstige relatie moeten nu uitonderhandeld worden. Hoe doe je het met visserij? Met de landbouw? Hoe ga je om met goederen? Hoe ga je die vrijhandelszone regelen? Dat begint dus nu eigenlijk pas.

Wat zijn moeilijke discussiepunten voor de EU-top? 

Er gaat veel aandacht naar de visserij en de kwestie-Gibraltar. Spanje ligt wat dwars over de kleine Britse rots in Spanje. De Spanjaarden eisen inspraak hoe het daar geregeld wordt na de brexit. De Spaanse premier Sanchez heeft gedreigd met een veto, maar diplomaten verwachten dat een oplossing mogelijk is. 

Een ander gevoelig punt is de visserij. Op dit moment vissen veel Europese, en dus ook Nederlandse, vissers in Britse wateren. De vrees onder vissers is dat de toegang tot de Britse wateren wordt beperkt of helemaal afgesloten.

Afgesproken is dat voor 1 juli 2020 een akkoord over visserij moet zijn. Maar of dat gaat lukken? Volgens insiders worden visserij-afspraken een van de grootste strijdpunten. Toch is hun verwachting dat de EU-leiders de afspraken morgen goedkeuren.

De hoofdpunten

Twee zaken worden besproken, het scheidingsakkoord en de verklaring voor de toekomstige relatie. Dit zijn de hoofdpunten.

Het scheidingsakkoord: 

• Een overgangsperiode t/m 2020, met mogelijkheid tot verlenging van 1 tot 2 jaar
• Rechten voor burgers blijven ongewijzigd
• De Britten blijven in die periode betalen aan het EU-budget en houden zich aan alle EU-regels
• Geen grens tussen Ierland en Noord-Ierland

De relatie ná de overgangsperiode:

• Ambitieus, breed, diep en flexibel partnerschap
• Vrijhandelsgebied met een douanesamenwerking
• Doel is geen tarieven, heffingen af te spreken
• Doel is om in juli 2020 een nieuw akkoord over vis te sluiten, zodat Europese vissers toegang houden tot Britse wateren 
• Er komt een einde aan het vrij verkeer van personen richting het Verenigd Koninkrijk

Wat kan brexit nog stoppen?

Het Britse parlement is de grootse hobbel. De afgelopen week is duidelijk geworden dat premier May nog geen meerderheid heeft om haar brexit-pakket door het Lagerhuis te loodsen. Labour en de rest van de oppositie zullen tegenstemmen, maar ook haar eigen partijgenoten zijn erg kritisch. Ze vinden dat deze deal ervoor zorgt dat de Britten te lang, te veel EU-regels moeten volgen zonder in Brussel invloed  te hebben op totstandkoming ervan.

Vergeet niet dat May een minderheidsregering leidt en dus ook afhankelijk is van haar gedoogpartner, de Noord-Ierse Unionisten. Daar heeft ze ruzie mee. De Unionisten vinden dat de brexit-deal Noord-Ierland op grote afstand plaatst van de rest van het VK, iets waar zij ideologisch mordicus tegen zijn. Zij zullen dus ook tegenstemmen. 

Nu heeft May nog even de tijd. Het Lagerhuis stemt pas ergens in december over de brexit en ze zal er alles aan doen om het Lagerhuis te overtuigen. Ze zal dreigen dat als politici niet met haar deal instemmen een snoeiharde 'no deal'-brexit dreigt, met economische rampspoed.

En mochten ze er onverhoopt niet uitkomen?

Die kans is erg klein. Er liggen twee pakken papier waar de onderhandelaars van de EU en de Britten het al over eens zijn. Verreweg de meeste EU-lidstaten steunen deze afspraken. Spanje doet nog moeilijk omdat zij meer garanties willen dat er gesproken wordt over de status van Gibraltar, dat Brits bezit is. . 

Wanneer gaan we het echt merken en wat gaan we dan merken?

Als er een deal komt verandert er de komende jaren, in ieder geval tot eind 2020, niks. Alle EU-regels blijven nog van kracht. Nederlanders kunnen nog gewoon reizen en zelfs verhuizen naar het VK zonder problemen. Pas na 2020 ontstaat een nieuwe situatie. 

Als er géén deal komt, ligt dat anders. In het slechtste geval kunnen vliegtuigen niet meer opstijgen van Schiphol naar Heathrow, kunnen vrachtwagens van de bloemenveiling in Aalsmeer niet meer naar de versmarkt in Londen, omdat boten niet varen en de tunnel plat ligt. Dat is voor iedereen schadelijk.

Daarom denkt men ook dat zelfs in het geval van een no deal er op het laatste moment toch afspraken worden gemaakt om in ieder geval te zorgen dat de schade en ontwrichting beperkt blijft. Je moet je wel voorstellen dat dit scenario alleen ontstaat als er knetterende ruzie is tussen de Britten en de EU. Zijn ze na zo’n enorme aanvaring nog in staat om koeltjes en rationeel noodafspraken te maken?

Wat zijn de pijnpunten die nog open liggen? 

Het grootste pijnpunt is niet iets dat onmiddellijk zondag op de top besproken wordt. Als je de overeenkomst leest over hoe de Britten en de EU in de toekomst moeten samenwerken, dan blijkt hoeveel nog geregeld moet worden in een extreem korte tijd. Er moeten afspraken komen zodat banken over en weer zaken kunnen doen. Er moeten afspraken komen over een nieuw luchtvaartverdrag. Er moeten afspraken komen over visserij, over de handel in materiaal voor kernreactoren. Er is een nieuw handelsverdrag nodig. Dat is ongelofelijk veel werk dat verzet moet worden voor de overgangsfase afloopt en het is erg de vraag of dat haalbaar is. 

In hoeverre denken de EU-lidstaten er eensgezind over?

Dat hangt er van af waar het over gaat. De overige 27 EU-lidstaten denken er eensgezind over hoe de scheiding moet verlopen. Ze vinden allemaal dat de Britten veel geld moeten betalen (40 miljard euro) omdat anders zij de gaten moeten vullen. Ze vinden allemaal dat de Britten hun best moeten doen de gevoelige grens bij Noord-Ierland open te houden, zodat de spanningen van 'The Troubles', de burgeroorlog die daar tientallen jaren sluimerde, niet terugkeren.

Over de toekomstige relatie lopen de meningen meer uiteen. Nederland wil zaken doen met de Britten, maar wil voorkomen dat Britse bedrijven opeens veel goedkoper kunnen produceren door, bijvoorbeeld, milieu-eisen of arbo-regels te laten varen. Spanje zit met Gibraltar in de maag. Frankrijk zou graag willen dat meer banken van Londen naar Parijs verhuizen. 

Hoe denkt de gemiddelde Brit erover?

Drie jaar lang gaat de discussie in de politiek, in de media, op scholen en universiteiten alleen maar over de brexit. Dat zijn veel Britten behoorlijk zat. Niet alleen omdat de brexit is uitgemond in politieke chaos, maar ook omdat de bevolking nog steeds diep verdeeld is. Net zoals tijdens het referendum van 2016 is grosso modo nog steeds de helft tegen de brexit en de helft voor. Ongeveer de helft vindt een nieuw referendum een goed idee, de helft niet. 

Veel Britten willen ook dat een groot deel van de aandacht die naar de brexit gaat, besteed wordt aan andere zaken. Denk aan de hervorming van de National Health Service, de gezondheidsdienst, het schrijnende gebrek aan betaalbare woningen voor starters en het onderwijsstelsel, dat internationaal steeds verder achterop raakt. 

Hoe pakt dit akkoord uit voor Nederlanders? 

We moeten niet blij zijn met de brexit. Het VK is altijd een belangrijke bondgenoot geweest van de EU. De Britten keken vaak op eenzelfde wijze naar de EU als de Nederlandse regering. Kort door de bocht: wij wilden allebei dat de EU een manier was om handel te drijven en waren minder overtuigd van allerlei vormen van politieke integratie. Een zwaargewicht als het Verenigd Koninkrijk in 'ons' kamp was fijn. Nu moet Nederland op zoek naar andere en nieuwe bondgenoten.

Nederlanders kunnen wel blij zijn met een akkoord omdat veel zaken redelijk goed geregeld zijn. Nederlandse bedrijven kunnen, wellicht minder soepel, zaken blijven doen in het VK. Toeristen kunnen nog steeds zonder visum gaan wandelen in Schotland of naar een voetbalwedstrijd van Manchester United.