Die middeleeuwse eendenbek bij een uitstrijkje: moet dat nou?

Het woord 'uitstrijkje' hoefde maar te vallen en Helene van Santen dacht aan: eendenbek. En ook aan: pijn. "Dat ding is koud, hard en van metaal, en het heeft scherpe randjes. Echt niet prettig. En je bent al zo kwetsbaar als je daar ligt."

De journalist schreef er eens een column over toen ze nog voor Libelle werkte. Daarin noemde ze de metalen eendenbek 'middeleeuws'. "Serieus? We kunnen naar de maan en veilig weer terugkeren, maar we kunnen geen alternatief bedenken voor de eendenbek?" 

Kan dat niet anders?

Helene is niet de enige. De woordvoerder van patiëntenorganisatie Olijf beaamde dat het onderzoek 'vervelend' is nadat bekend werd dat minder vrouwen een uitstrijkje laten doen. En actrice Chantal Janzen schreef: "Ik weet wel leukere dingen te verzinnen dan wijdbeens in zo'n stoel te hangen waarna de arts een soms ijskoude eendenbek bij je naar binnen schuift."

Kan dat niet anders? 

Ja, dat kan anders zegt Ruud Bekkers, gynaecoloog bij het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven en voorzitter van een werkgroep van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). "De meeste ziekenhuizen zijn tien jaar geleden al overgestapt naar een kleiner, gladder, kunststof exemplaar. Vrouwen vinden die veel minder pijnlijk."

Wat was het nieuws? 

Deze week bleek dat 6 op de 10 vrouwen gehoor geven aan het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Dat blijkt uit cijfers van Olijf, een patiëntenorganisatie voor vrouwen met gynaecologische kanker.

Een woordvoerster van Olijf stelt dat dat komt omdat het voor veel vrouwen een ver-van-hun-bedshow is.

Afschrikken

De invoer van de kunststof eendenbek werd in eerste instantie gedaan vanuit kostenbesparing, weet Bekkers nog. "In een ziekenhuis doe je veel uitstrijkjes per dag, dus ze konden in grote hoeveelheden aankopen." 

De metalen variant moet je helemaal schoonmaken, en opnieuw verpakken. Dat kostte aan mankracht meer geld dan de plastic wegwerpexemplaren.

Opgeluchte vrouwen

Al snel merkte Bekkers dat vrouwen opgelucht waren. "Ze voelden er minder van bij het inbrengen." Toch zijn er ook nog veel huisartsen die nog wel met de metalen variant werken, weet Bekkers. Vanwege financiële redenen. "Die kunststof specula zijn vaak pas goedkoper als je er heel veel gebruikt. Dat heb je natuurlijk bij een gemiddelde huisarts niet." 

Bovendien is al dat wegwerpplastic niet goed voor het milieu. Komt bij: de metalen eendenbek geeft een betere houvast en weerkaatst licht. Daardoor is de baarmoederhals beter zichtbaar. "En ik denk ook dat veel artsen er niet echt over nadenken", aldus Bekkers.

"Veel huisartsen of assistenten gebruiken de metalen eendenbek ook vanuit gewenning", zegt Patricia Kley, huisartsassistente bij huisartsenpraktijk Grou. "Het is echt nog een heel gangbaar instrument. Ik kan het me ook wel voorstellen. Hij is steviger dan de kunststof variant." 

Prettiger, maar onhandiger

In huisartsenpraktijk Grou zijn ze sinds 2017 gestopt met de metalen eendenbek. "Ik moest er wel even aan wennen, hoor, toen ik hem voor het eerst bij een patiënt gebruikte", zegt Kley. "Hij is wat gladder. Prettiger voor de vrouw, iets onhandiger voor de dokter of assistent." Maar, zegt ze, ze merkt dat alle vrouwen die er komen, opgelucht zijn.  

Zo ook Fokelien, die patiënt is in de praktijk in Grou. "Het was echt een vooruitgang", zei ze. "Ik heb er zelfs over getwitterd, in de hoop dat meer huisartsen overstappen."

Ze denkt dat het voor veel vrouwen misschien net dat éne duwtje de goede richting is om wél dat uitstrijkje te laten maken. "Ik pleit voor de plastic eendenbek."

'Schandalig'

Helene sluit zich daar bij aan. "Een kunststof eendenbek? Ik wist niet eens dat die al bestónd! Als dat dan vanwege de kosten nog niet overal in Nederland wordt gebruikt door elke huisarts, vind ik dat schandalig." 

Gynaecoloog Bekkers vindt ook dat alle huisartsen eens moeten kijken naar het plastic speculum. "Ik kan het eens aankaarten bij het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Het zou voor veel vrouwen de drempel naar de huisarts wat lager maken."

Reactie NHG

Een woordvoerder van de NHG laat weten dat het genootschap neutraal kijkt naar de kwestie. "Wij pleiten niet voor het gebruik van het ene instrument of het andere. We hebben wel richtlijnen en daarin staat wel aangegeven dat het instrument altijd verwarmd dient te worden voordat het wordt ingebracht."

Daarnaast stelt de NHG dat er meer onderzoek moet komen of daadwerkelijk het gros van de vrouwen de metalen eendenbek als onprettig ervaart, of dat het slechts om 'een klein deel' gaat. "Dat is ons nu niet duidelijk."

De zelftest

Wat gynaecoloog Bekkers nog wel wil benadrukken: vrouwen hóéven in eerste instantie, voor het uitstrijkje, niet naar de huisarts. Ze kunnen het ook thuis, zonder eendenbek, doen, met een soort lange wattenstaaf. "Heel makkelijk, spreekt voor zich want er zit een duidelijke handleiding bij."

Maar: als vrouwen daarna te horen krijgen dat ze bijvoorbeeld HPV hebben, moeten ze alsnog naar de huisarts toe voor een vervolgonderzoek.