Eerste elektronische tolweg is financieel fiasco: geen winst, maar miljoenenverlies

De nieuwe toltunnel op de A24 bij Rotterdam leverde de overheid in het eerste jaar 25 miljoen euro op aan tolgeld en boetes. Maar de kosten waren dit jaar met 35 miljoen euro veel hoger. Per saldo dus een verlies van 10 miljoen euro. Het betekent dat alle inkomsten van mensen die het afgelopen jaar tol betaalden opgingen aan kosten voor administratie en exploitatie van de weg. 

Vooral de opbrengsten vallen zwaar tegen. Er reden veel minder voertuigen door de tunnel en er werden veel minder boetes uitgedeeld dan verwacht. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat had namelijk over 2025 verwacht bijna 50 miljoen meer op te halen uit tolgeld en boetes van mensen die vergeten zijn te betalen. De tolweg dreigt hierdoor een financieel fiasco te worden. Automobilisten reageren verbolgen.

Een boetemachine, zo wordt de eerste elektronische toltunnel op de A24 genoemd, door deskundigen en automobilisten. Bekijk de video:

Het ministerie had erop gerekend dat de helft van alle inkomsten zouden komen uit in totaal 1,2 miljoen boetes. Omgerekend zijn dat er ruim 3000 per dag. Hoewel er enkele honderdduizenden boetes werden uitgeschreven, zijn dat er veel minder dan verwacht. En dus eindigt het eerste jaar aan elektronische tolheffing diep in de rode cijfers.

Hoogleraar transportbeleid Bert van Wee van de TU Delft spreekt van een flinke tegenvaller. Ook andere deskundigen zijn kritisch. "Qua voorspelling is dit natuurlijk een mislukking", stelt hoogleraar ruimtelijke economie Erik Verhoef (VU). "Het betekent ook dat het er financieel somber uitziet met het oog op de toekomst."

Het idee was juist dat de tunnel na 25 jaar afbetaald zou zijn, zodat iedereen er tolvrij doorheen kan rijden. Door de tegenvallende resultaten na een jaar is het totale af te lossen bedrag van 405 miljoen euro niet afgenomen, maar juist met 10 miljoen euro toegenomen. Het verkeer zal enorm moeten toenemen om de opbrengsten te verhogen.

Verhoef: "We weten dat het bij nieuwe infrastructuur jaren duurt voordat die meer gebruikt gaat worden, dus er zal zeker groei zijn van het verkeer. Maar of dat voldoende is om het helemaal te betalen? Dat zal de toekomst moeten uitwijzen."

Het idee van elektronische tolheffing (e-tol) is dat automobilisten via een app per rit door de tunnel 1,51 euro aan tol betalen, vrachtverkeer betaalt 9,13 euro. Wie zich niet via een app heeft aangemeld kan vooraf of uiterlijk drie dagen na het passeren via een website alsnog betalen. Wie niet op tijd betaalt, krijgt een herinnering. Wie ook daar niet op reageert, ontvangt een boete van 35 euro.

Het ministerie verwachtte dus in het eerste jaar maar liefst 1,2 miljoen chauffeurs op de bon te slingeren. Een 'extreem' aantal, volgens experts. "Het roept de vraag op of er een systeem ontwikkeld had kunnen worden dat minstens even goed voldoet, maar waarmee minder mensen de fout in zouden gaan", stelt hoogleraar transportbeleid Van Wee.

Rosanne Oomkens, lector schuld en incasso bij de Hogeschool Utrecht, is zeer kritisch en vraagt zich af of wel alles op alles wordt gezet om boetes te voorkomen. "Er kan een perverse prikkel vanuit gaan. Wanneer de begroting voor zo'n groot deel 'rekent' op inkomsten uit boetes is er minder aan gelegen om te zorgen dat onnodige kostenoploop voor de burger wordt beperkt. Terwijl dat wel iets is wat de overheid nastreeft."

Geen boete voor buitenlandse kentekens

Een groep van ongeveer 300.000 chauffeurs had eind september nog helemaal niet betaald voor het passeren van de tolweg. Ruim 40 procent van de niet-betalers reed met een buitenlands kenteken. Zij kregen geen herinneringsbrieven en ook geen boetes, omdat Nederland geen overeenkomst heeft met de landen waar deze mensen vandaan komen, waardoor adressen vaak niet te achterhalen zijn.

Demissionair minister Robert Tieman (BBB) van Infrastructuur en Waterstaat zegt in een reactie blij te zijn dat het aantal boetes veel lager is dan verwacht. "We willen tol heffen en geen boetes opleggen. Deze gelden enkel als stok achter de deur."

De minister zegt zelfs te streven naar nul boetes. Opvallend, want juist het tekort aan boete-inkomsten zorgt voor rode cijfers. Voor de komende jaren rekent het ministerie nog steeds op tientallen miljoenen euro's per jaar aan inkomsten uit boetes en betalingsherinneringen. Tieman: "Dan ga ik kijken waar we dat geld vandaan halen."

Volgens hoogleraar transportbeleid Van Wee wordt het niet eenvoudig om kosten en inkomsten voor de tolweg weer in de juiste balans te krijgen. "Misschien kunnen de tarieven worden verhoogd. Maar dan wordt omrijden ook aantrekkelijker. En het is politiek-maatschappelijk moeilijk te verkopen dat mensen vanwege de hoogte van de tol bij de tunnel, die is aangelegd om overige wegen te ontlasten, toch weer van de 'oude' route gebruik gaan maken."

Demissionair minister Tieman zegt op dit moment geen plannen te hebben om de tarieven substantieel te verhogen. Hij zegt dat weggebruikers nog 'even moeten wennen' aan de A24. "Zowel het vinden van de weg als het gebruik van e-tol. Het gebruik van de weg neemt vanaf de opening geleidelijk toe en verwacht wordt dat het gebruik nog verder toeneemt." 

Tieman verwacht daardoor de komende jaren meer tolinkomsten. Daarnaast hoopt hij door efficiënter te werken de kosten te kunnen drukken. Hoewel experts er grote vraagtekens bij zetten is het volgens de minister nog altijd een 'realistisch streven' dat de hele tunnel in 25 jaar is afbetaald met tolinkomsten.

Voor dit onderzoek maakte RTL Nieuws gebruik van meerdere bronnen. Zo analyseerde de onderzoeksredactie de verwerking van zo'n negen miljoen tolpassages tussen 7 december vorig jaar en 23 september van dit jaar. Die gegevens zijn via een Woo-verzoek ontvangen van de Rijksdienst voor Wegverkeer (RDW). Hierdoor was onder meer te zien hoeveel voertuigen tol op tijd betalen, hoe vaak er een betalingsherinnering is verzonden en hoe vaak er boetes zijn uitgedeeld.

De werkelijke resultaten zijn naast de verwachtingen gelegd die in de Rijksbegroting te vinden zijn. Omdat het jaar 2025 nog loopt, zijn de cijfers nog niet definitief. Navraag bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat leert dat zij rekening houden met het genoemde verlies.