Gezichtsherkenning in de openbare ruimte: moeten we daar blij mee zijn?

1. Camera's op straat met gezichtsherkenning: wordt dat al gedaan?

"In Nederland hangen nu nog geen camera's met gezichtsherkenning van de politie in de straten. Dat betekent niet dat we er veilig voor zijn. De politie is wel de mogelijkheden aan het verkennen om dit te gaan doen. Een ander ding is dat de politie wel gewone camera's in de publieke ruimte heeft hangen, en dat burgers en bedrijven steeds meer gebruikmaken van camera's, denk bijvoorbeeld aan de deurbellen met camera's erin. Deze camera's mogen eigenlijk niet de openbare ruimte filmen, maar dat gebeurt vaak wel.

De politie registreert al deze camera's in een databank genaamd 'Camera in beeld'. Op deze manier weten zij welke camera's wat filmen en bij wie zij de beelden kunnen vorderen. Op die beelden kunnen zij vervolgens wel gezichtsherkenning toepassen."

2. Mag het wettelijk?

"De toepassing van gezichtsherkenning als surveillancemiddel in de publieke ruimte is een te grote inbreuk op verschillende van onze rechten en vrijheden die zijn vastgelegd in privacywetgeving en mensenrechtenverdragen. Het korte antwoord is dus nee."

3. In welke landen wordt het gedaan?

"Helaas zie je dat het in de praktijk al wel gebeurt in onder andere China, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Frankrijk."

4. Zou het succesvol kunnen zijn?

"De strafrechtdatabank bevat 2,4 miljoen afbeeldingen van 1,4 miljoen mensen. Dat komt neer op 1 op de 13 Nederlanders. In 2019 zijn er 1027 opvragingen uit het systeem geweest. Dat leverde 98 matches op: 90 nationaal, 8 internationaal.

In 2017 is het systeem 977 keer gebruikt, wat 93 matches opleverde, en in 2018 zijn er 961 bevragingen geweest, wat 82 matches opleverde. Dat is in 2017 ruim 9 procent en in 2018 ruim 8 procent. Een match betekent nog niet dat dat verder behulpzaam is geweest in het onderzoek, het ook daadwerkelijk die persoon was, of dat die persoon schuldig was of niet. Je kunt je dus afvragen wat de daadwerkelijke opbrengst van het systeem is, vooral in verhouding tot de massaliteit ervan.

Een ander punt is dat er een zogenaamd 'chilling effect' van uit gaat. Dat betekent dat mensen zich anders gedragen wanneer ze in de gaten worden gehouden. Massasurveillancemiddelen hebben zo een enorme impact op hoe mensen kijken naar en omgaan met de publieke ruimte. In een vrije samenleving is het erg belangrijk dat mensen zich vrij en anoniem door de publieke ruimte kunnen bewegen, de plekken kunnen bezoeken die zij willen, en hun stem kunnen laten horen."

5. Wie kijkt er wanneer naar de beelden?

Politieagenten kunnen beelden insturen naar het Centrum voor Biometrie van de politie, en daar wordt de vergelijking gemaakt. Dit kan om verschillende redenen gebeuren. Er zijn namelijk twee databanken, de strafrechtdatabank, en de vreemdelingendatabank. Als de politie de vreemdelingendatabank bevraagt, kan dat alleen op bevel van de officier van justitie, en moet de rechter-commissaris daar toestemming voor geven.Dan wordt er dus ook gekeken of daar een goede reden voor is. Dat is zo omdat daar mensen in staan die niet worden verdacht van het plegen van een strafbaar feit.

Bij de strafrechtdatabank geldt dit niet. Daar mogen politieagenten gewoon bevragingen doen. Dat die waarborg daar niet geldt is erg, omdat ook in de strafrechtdatabank onschuldige mensen staan, of mensen die hun straf allang hebben uitgezeten. Er is dus ook minder goede controle op wanneer dit gebeurt.

6. Hoe lang worden die foto's bewaard?

De politie kan deze foto's erg lang bewaren. Tussen de 20 en maar liefst 80 jaar. Maar in de praktijk zien we zelfs dat het eigenlijk nog erger is. Stel dat je in de databank komt als verdachte, dan zou je eruit gehaald moeten worden wanneer de rechter oordeelt dat je onschuldig bent. Dat gebeurt niet.

7. En mijn privacy dan?

Precies, die wordt dus geschonden door de politie.