Treinkaartjes straks te duur? Deskundigen pleiten voor spitsheffing

Als het aan de NS had gelegen, zou het flexibele prijzen rekenen voor treinreizen. Een kaartje in de drukke spits zou dan een stuk duurder zijn dan midden op de dag reizen. De spitsheffing was ten dele bedoeld om een groot deel van de treinreizen betaalbaar te houden en ten tweede voor een betere spreiding van de drukte. Door dat plan werd vorig jaar een streep gezet door de Tweede Kamer.

De rekening daarvan krijgen treinreizigers nu gepresenteerd. Niet alleen de forensen gaan extra betalen, alle reizigers zijn volgend jaar 10 procent meer kwijt voor hun treinkaartje, ook als ze op een rustig moment reizen.

'Niet iedereen even hard raken'

"Deze prijsstijging had er waarschijnlijk heel anders uitgezien als de Tweede Kamer het plan van de NS niet had verworpen. Daarom zou ik hier nog eens een pleidooi willen houden voor prijsdifferentiatie", zegt hoogleraar mobiliteit Henk Meurs van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Prijsdifferentiatie is de term die de NS hanteert voor de spitsheffing. "Kamerleden, denk daar nog eens over na als alternatief voor deze generieke heffing, of in ieder geval een combinatie van spitsheffing en generieke stijging, zodat niet iedereen even hard geraakt wordt."

Het pleidooi van Meurs wordt onderschreven door collega-hoogleraar Bert van Wee (transport) van de TU Delft. Hij noemt de afgeschoten spitsheffing een 'verstandig instrument'. Zeker omdat de rekening daardoor voor het belangrijkste deel komt te liggen bij forensen, wier treinreizen in veel gevallen worden betaald door hun werkgevers. Zo blijft de trein op andere momenten betaalbaar en dus aantrekkelijk voor bijvoorbeeld dagjesmensen, zegt Van Wee.

Korte en heftige spits

Vooral op dinsdag en donderdag heeft de NS te maken met een korte en heftige ochtendspits. "De spitsheffing zou daarvoor een heel goed middel zijn", vindt Van Wee. "Het belangrijkste tegenargument is dat het niet eerlijk zou zijn voor mensen die niet buiten de spits kunnen reizen. Maar de waarheid is dat die andere 80 procent er wél op vooruitgaat. En van die 20 procent die per se in de spits moet reizen, wordt de treinreis grotendeels betaald door hun werkgever. Slechts 3 procent van de treinreizigers verdient een lager inkomen, kan niet buiten de spits reizen en wordt dus onbedoeld hard geraakt door een spitsheffing. En zelfs voor die groep heeft de NS aangegeven wel iets te willen betekenen. Toch komt de spitsheffing er niet."

Volgens de NS kan niet zwart-wit worden gesteld dat de tarieven volgend jaar niet zouden stijgen als de Tweede Kamer het plan voor de spitsheffing wel had aangenomen. "Maar die stijging was dan wel minder geweest", zegt een woordvoerder. 

De NS is niet van plan om het plan opnieuw op tafel te leggen, ook niet nu duidelijk wordt dat anders de prijzen volgend jaar voor iedereen met 10 procent stijgen. "Voor het plan is onvoldoende draagvlak gebleken", zegt de woordvoerder daarover.

Gat van 8,9 procent

De NS kampt met minder reizigers en gestegen kosten, als gevolg van loonstijging en inflatie. De prijzen van treinkaartjes zijn tussen 2021 en 2023 minder gestegen dan de kosten, zegt de NS. Daardoor is een gat ontstaan van 8,9 procent. In 2024 stort het kabinet 120 miljoen euro bij, om te voorkomen dat de treinkaartjes duurder worden. Maar dat is geen structurele maatregel en dus zal de NS in 2025 alsnog een forse prijsverhoging moeten doorvoeren.

De VVD noemt de voorgenomen 10 procent prijsstijging een belediging van treinreizigers. "De reiziger verdient schone treinen, mét zitplaatsen, die op tijd rijden tegen normale prijzen Dat is niet te veel gevraagd", zegt Kamerlid Hester Veltman. "Als de NS haar zaken zo slecht op orde heeft mag de top dat wat de VVD betreft eerst aan de Tweede Kamer komen uitleggen. Ik ga een hoorzitting aanvragen."