Geen salaris of vakantie meer: Sandro helpt dag en nacht asielzoekers in nood

Op zijn verjaardag, op 13 juni, werd er bij Sandro Kortekaas thuis in Groningen een ansichtkaartje bezorgd. 'Wees gelukkig en leef lang', stond erop.

"Dat ontroerde me enorm", zegt hij. "Daar doe ik het allemaal voor."

Het kaartje kwam van een (voormalig) asielzoeker. Vier jaar lang had Sandro zich ingezet voor diens zaak. Uiteindelijk wisten ze de Immigratie- en Naturalisatiedienst te overtuigen dat de man recht had op een verblijfsstatus. In dat licht lijkt een ansichtkaart een nogal bescheiden blijk van erkenning, maar Sandro glundert erom. "Het is precies goed. Ik doe het niet voor de erkenning. Ik wil alleen maar dat mensen een eerlijke asielprocedure krijgen. En dat ze veilig zijn. Zodat ze kunnen beginnen met het verwerken van hun trauma's en het opbouwen van een gelukkig leven."

Over bedreigingen en steekpartijen

Sandro helpt asielzoekers, en dan specifiek uit de lhbtiq+-gemeenschap, hun rechten te krijgen en hun veiligheid te waarborgen. Zo voert hij geregeld overleg met het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) om voor deze mensen betere bescherming te organiseren tegen agressie. Ook helpt hij vaak asielzoekers bij een gang naar de rechter, waar ze alsnog een verblijfsstatus proberen te krijgen na een afwijzing. Als dat niet kan, probeert hij een nieuwe asielprocedure voor elkaar te krijgen.

Want als hij het niet doet, vindt hij, wordt deze groep maar al te vaak aan zijn lot overgelaten door het systeem. "De IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) gelooft ze vaak niet. Ze komen daarom, onbeschermd, terecht tussen de andere asielzoekers, waar ze juist voor gevlucht waren. Daar zijn ze vaak het slachtoffer van bedreigingen en mishandelingen. Andere vluchtelingen accepteren lang niet allemaal dat iemand queer is. Incidenten zijn aan de orde van de dag. In de eerste helft van dit jaar kregen we al ruim 400 meldingen. Ik maak zelfs steekpartijen mee."

De mensen van het COA, dat verantwoordelijk is voor de opvang, doen volgens hem wat ze kunnen, 'maar ze zijn, zeker in aanmeldcentrum Ter Apel, onderbemand en niet bij machte deze groep tegen het geweld te beschermen'.

Een idealist in hart en nieren, zegt hij over zichzelf. "De rode draad in mijn leven is opkomen voor mijn idealen en voor de rechten van kwetsbare mensen."

Dat hij zich inzet voor kwetsbare mensen uit de 'queer-community' heeft ook te maken met zijn eigen verhaal. Sandro is homoseksueel. Schaamte of onzekerheid heeft hij daarover nooit gevoeld, maar als jongeling in de jaren 60 en 70 in Groningen hield hij dat toch liever voor zichzelf. "Omdat ik zelf lang met een geheim rondliep, weet ik als geen ander hoe belangrijk het is dat je jezelf kunt zijn."

Sandro ontdekte een geheim over zijn vader

Toen Sandro 14 jaar was, ontdekte hij bovendien een familiegeheim. Het ging over zijn vader. Van een jongen die in hetzelfde koor zong, hoorde hij over een openbare ontmoetingsplaats voor 'zulke' mannen. "Dus na een kooravond fietste ik daar eens langs, kijken of dat inderdaad bestond. En daar liep ik mijn vader tegen het lijf. Dat was nogal een schok."

Veel later ontdekte hij dat zijn moeder en zijn broers – Sandro is de jongste van vijf jongens – daarvan op de hoogte waren. "Mijn moeder ontdekte zijn dubbelleven op pijnlijke wijze, maar ze bleven desondanks bij elkaar. "Onze ouders zijn inmiddels overleden, maar we zijn nog altijd een zeer hechte familie. Onze oudste broer is geestelijk en lichamelijk gehandicapt, we zorgen met elkaar voor hem en we bezoeken hem minstens elke week. Ik ben ook zijn curator."

Achteraf bekeken was die onverwachte ontmoeting een bepalend moment voor zijn huidige werk, zegt Sandro. "Voor mijn vader was zijn homoseksualiteit, nog veel meer dan voor mij, een geheim waaronder hij gebukt ging. Het was een andere tijd. Er stond ontzettend veel op het spel; zijn reputatie, de reputatie van het gezin, zijn gezag bij zijn studenten op de Rijksuniversiteit Groningen. In veel opzichten stond zijn veilige leven op het spel."

Met die ervaring op zak kan hij zich goed inleven in asielzoekers die met hetzelfde geheim leven, zegt hij. "Zij komen vaak uit landen en culturen waar je niet jezelf kunt zijn. Ik weet uit ervaring hoe moeilijk het is als je zo'n dubbelleven moet leiden. Dat is heel angstig, vooral als je gevaar loopt."

Uit de kast als homo én vegetariër

Sandro studeerde op de tuinbouwschool in Frederiksoord, waar hij begon met De Flikkeragenda, een kalender voor homo-evenementen en de voorloper van Your Daily Male, een scheurkalender voor homo's en queers. "Dat was niet rellerig bedoeld", zegt hij nu, "maar ik wilde wel laten zien wie ik was."

Later studeerde hij grafische vormgeving op de kunstacademie Minerva, onderdeel van de Hanzehogeschool Groningen. Eenmaal volwassen ging hij als grafisch vormgever aan de slag: "Ik nam alleen maar klussen aan waar ik ideologisch achter kon staan. Soms betaald, soms ook niet. Zoals voor studenten, voor de Nederlandse vegetariërsbond, voor verschillende milieuorganisaties."

Zelf kwam hij bij zijn familie uit de kast toen hij 18 was. "Tegelijk vertelde ik ze dat ik vegetariër was geworden, dat vond ik bijna even moeilijk", zegt hij, gevolgd door een aanstekelijke lach. Zijn ouders reageerden er 'ontzettend fijn' op. "Mijn moeder vertelde me dat ze het eigenlijk al wist, en dat ze mij er zelf mee liet komen op een moment dat ik eraan toe was. Ontzettend lief en mooi. En toen vroeg ze me het hemd van het lijf over mijn leven. Het was nooit een probleem."

Hij leerde zijn man Jan kennen in 1985, op de eerste Roze Zaterdag die in Groningen werd gehouden. Sandro werkte er als vrijwilliger, Jan was erbij betrokken als vormgever voor zijn eindexamenproject. De vonk sloeg over. "We fietsten achteraf samen een stukje op. Ik heb de afslag naar het huis van mijn ouders niet genomen die avond. We zijn alweer 39 jaar samen. In 2001 zijn we getrouwd."

Jan en hij hebben een kunstgalerie in Groningen, Galerie MooiMan, waar de man het centrale thema is. Daar leerde Sandro in 2013, het Nederland-Rusland-jaar, door een uitwisselingsproject Russische queers kennen die vanwege hun geaardheid moesten vluchten. "Frans Timmermans, toen nog minister van Buitenlandse Zaken, sprak grote woorden: deze groep zou hartelijk welkom zijn in Nederland. Maar de IND stuurde ze toch terug. Naar een land waar ze absoluut niet veilig zijn. Ik was totaal geschokt."

Twee werkdagen proppen in één dag

Hij schreef een pamflet, werd door politici als Sharon Gesthuizen (SP) en Attje Kuiken (PvdA) uitgenodigd voor gesprekken. "Zo rolde ik ook in het lobbyen voor deze groep."

Stapje voor stapje is hij 'een man geworden bij wie asielzoekers in nood aankloppen' voor hulp. Na de Russen volgden Afghanen, Oegandezen, Syriërs…

80 tot 100 uur per week steekt hij er tegenwoordig in. Eigenlijk veel te veel, zegt hij zelf, toch kan hij het niet laten. Hij vindt het te belangrijk. Hij kan de wanhoop en angst van anderen niet van zich af laten glijden. "Ik ben voor die mensen een vertrouwenspersoon, daarom is het moeilijk over te dragen. Dus prop ik twee werkdagen in elke dag."

Minstens eens per week gaat hij naar het nationale aanmeldcentrum in Ter Apel, om daar persoonlijke gesprekken te voeren met queer-asielzoekers die nieuw zijn aangekomen. Hij bezoekt ook andere asielzoekerscentra door het hele land.

Hij overlegt ook veel met professionals van het COA. Hij helpt advocaten met het voorbereiden van rechtszaken, schrijft daar eigen rapporten voor, en bezoekt die zaken ook. En hij schrijft met grote regelmaat brandbrieven, pamfletten en boeken (zoals NietGayGenoeg; De Naakte Waarheid) en rapporten om aandacht te vragen voor deze asielzoekers.

Deze week start hij met de petitie NietGayGenoeg 4.0, een herhaalde aanklacht tegen de IND, die volgens Sandro te vaak asielaanvragen weigert van mensen die er wel recht op hebben. "De IND zegt dan: uw antwoorden zijn vaag en oppervlakkig, en wijst ze daarop af. Maar asielzoekers kunnen uit schaamte vaak niet volledig inzicht geven dat ze echt queer zijn. Terwijl we meestal foto's en andere bewijzen hebben."

'Homo's, we vermoorden jullie' 

Met een klein groepje vrijwilligers, drie of vier mensen helpen hem, zegt hij contact te onderhouden met ruim 1100 asielzoekers.

De verhalen zijn 'vreselijk', zegt Sandro. Hij vertelt over koppels die samen gevlucht zijn, maar in Nederland gescheiden worden opgevangen. "Stel je voor dat je hier komt, met al je angst en onzekerheid, en je wordt van je partner gescheiden met wie je samen gevlucht bent. Dat is gruwelijk. Mensen hebben er in Nederland recht op om samen te zijn, maar ze worden soms gewoon niet geloofd."

Elke week zijn er meerdere meldingen van bedreigingen en mishandelingen, vertelt hij. "Vanochtend nog een melding van een trans vrouw over seksueel misbruik. Onlangs werd een stel uit Tunesië slachtoffer van een steekpartij. Ze werden door een groep van zes mannen achtervolgd, beiden liepen steekwonden op. Daar werd aangifte van gedaan. Maar er werd niks tegen gedaan, en de volgende dag werden ze gewoon opnieuw achtervolgd door die groep, terwijl ze riepen: homo's, we vermoorden jullie."

Een week na het interview laat Sandro weten dat een Turkse asielzoeker in de eerste week van zijn procedure werd 'ontdekt' door een groep landgenoten. "Ze hebben zijn tanden uit zijn mond geslagen." Het resultaat van deze mishandeling is de cover geworden van een rapport, ProtectUs.

Soms krijgt hij ook te maken met mensen die suïcide plegen. "Dat deden vorig jaar maar liefst vijf lhbtiq+-asielzoekers. Het is altijd weer intens verdrietig. Het laat zien hoeveel verborgen verdriet en angst er is."

Al deze incidenten laten volgens hem zien dat het beschermen van lhbtiq+'ers 'geen prioriteit' heeft in Nederland. "We krijgen tientallen meldingen per maand. Een aanhouding door de politie is een zeldzaamheid. Dat laat zien hoe vogelvrij deze mensen zijn."

Geen tijd voor betaald werk 

In Duitsland, zegt hij, pakken ze dat heel anders aan: "Daar worden ze meteen in de aanmeldfase al apart gehouden. Ze hebben in het land meerdere locaties met aparte opvang voor queers. Maar in Nederland is het geen beleid. Sommige centra richten op eigen initiatief een aparte lhbtiq+-unit in, maar vaak gebeurt dat niet omdat er geen landelijk beleid is. We laten dezelfde situatie keer op keer uit de hand lopen. Frustrerend."

Als ideale oplossing noemt hij 'een asielcentrum speciaal voor queers'. "Dat moet toch niet zo moeilijk zijn, er zijn genoeg locaties in Nederland. Creëer een plek waar ze eindelijk veilig zijn."

Aan zijn betaalde werk als grafisch vormgever komt hij niet meer toe, inkomsten heeft hij op dit moment niet. Ze leven 'van de AOW-uitkering van Jan', en een beetje van de galerie. Zijn stichting, LGBT Asylum Support, krijgt geen subsidies, want hij wil totaal onafhankelijk zijn van de overheid, zodat hij nooit zijn kritiek in hoeft te slikken. Van de donaties die de stichting ontvangt kan hij net aan de treinkaartjes betalen.

Op vakantie gaan ze al jaren niet meer. Geen geld voor, en vooral geen tijd. Hij lacht, en zegt: "Ik prijs me gelukkig dat Jan zo geduldig met me is. Hij klaagt nooit. Dat is me veel waard."

Eigenlijk is het 'geen leven', geeft hij toe, maar toch vindt hij het de moeite waard. "Vooral wanneer iemand een verblijfsstatus krijgt, dat zijn prachtige momenten."

Hij ontving een lintje voor zijn inzet, waarop hij duidelijk trots is: "Als ik naar rechtszaken of gesprekken ga met politici of mensen van IND en COA, dan speld ik het nog weleens op. Misschien helpt het een klein beetje."

Van die kleine 'fantastische' momentjes

Onlangs kreeg hij een bedankje van iemand die zei: jij was de enige die mijn mail beantwoordde toen ik nog in Oeganda was. "Ik vind zoiets ontroerend om te horen. Het is fijn als je mensen kunt laten weten dat ze niet alleen staan."

En, nog zo'n ontroerend momentje: Sandro had geregeld dat een groep aanwezig kon zijn bij de Pride Utrecht, waar een boot klaarlag voor de grachtentocht. "We maakten een groepsfoto, die vervolgens werd gedeeld in onze appgroepen, en op die manier werd een koppel uit Oeganda herenigd dat elkaar op de vlucht was kwijtgeraakt. Dat zijn fantastische momentjes. Daar doe ik het voor."

Reactie COA:

"Helaas herkennen we dat er nog steeds lhbtiq+-gerelateerde incidenten en discriminatie plaatsvinden binnen de opvang. Elke COA-medewerker wordt getraind om spanningsvolle situaties in te schatten, te de-escaleren en daar waar nodig de juiste begrenzende maatregelen te nemen. Bij (het vermoeden van) strafbare feiten wordt de politie ingeschakeld. (...) 

"Het COA heeft geen landelijk beleid voor het categoraal opvangen van lhbtiq+-vluchtelingen. Wel wordt er vaak met aandacht voor de specifieke behoeften van lhbtiq+-bewoners gekeken en leidt dit op diverse locaties tot het samenplaatsen van bewoners die zich hiermee identificeren. Door de hoge bezettingsgraad van de COA-locaties is er helaas minder ruimte om altijd aan deze behoeften te voldoen."

Lees de volledige reactie van het COA hier.

Reactie IND:

De IND verwijst naar de informatiepagina over genderidentiteit als asielmotief van de dienst, en voegt desgevraagd toe:

"Iedereen die in Nederland asiel aanvraagt krijgt een of meerdere persoonlijke gesprekken met de IND. Daarin kan naar voren komen dat iemand vreest voor vervolging vanwege seksuele geaardheid. Het is de rol van de IND om te onderzoeken of de seksuele gerichtheid geloofwaardig is, en of het aannemelijk is dat iemand om die reden vervolgd wordt in het land van herkomst. Want het komt ook voor dat een asielzoeker dit motief enkel gebruikt om een verblijfsvergunning te krijgen. Het is niet eenvoudig om antwoord te geven op de vraag wanneer seksuele gerichtheid geloofwaardig is. (...)"

Lees de volledige reactie van de IND hier.

Zondaginterview

Elke zondag publiceren we een interview in tekst en foto's van iemand die iets bijzonders doet of heeft meegemaakt. Dat kan een ingrijpende gebeurtenis zijn waar diegene bewonderenswaardig mee omgaat. De zondaginterviews hebben gemeen dat het verhaal van grote invloed is op het leven van de geïnterviewde.

Ben of ken jij iemand die geschikt zou zijn voor een zondaginterview? Laat het ons weten via dit mailadres: zondaginterview@rtl.nl

Lees hier de eerdere zondaginterviews.