Aarde draait langzamer door smeltwater: systeemstoringen mogelijk

Omdat de aarde langzamer om zijn as draait, worden de dagen langer. Héél ietsjes maar, het gaat slechts om milliseconden. Toch kunnen de gevolgen daarvan wereldwijd voelbaar zijn, omdat digitale systemen, het internetverkeer, navigatiediensten, de luchtvaart en financiële transacties verstoord kunnen raken. 

Die systemen zijn namelijk aangesloten op atomische klokken die wereldwijd de tijd bepalen. Klokken moeten mogelijk worden bijgesteld, waardoor er verstoringen kunnen optreden, bijvoorbeeld in het betalingsverkeer en de communicatie tussen computersystemen.

De bevindingen staan beschreven in een nieuw wetenschappelijk onderzoek, gepubliceerd in het Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA.

Dikkere aarde

Eerst de oorzaak: de poolkappen smelten sinds het begin van deze eeuw sneller dan ooit, vanwege de opwarmende aarde. Het smeltwater heeft de neiging zich op te hopen rond de evenaar, waardoor onze planeet steeds iets 'dikker rond de middel' wordt. "Door die dikkere middel remmen we af", zegt Erik Dierikx, die als wetenschapper bij het nationale metrologisch instituut VSL geldt als 'de tijdbewaker' van Nederland.

Hij maakt de vergelijking met ijsdansers: "Als die de armen strak langs het lichaam houden bij een pirouette, versnellen ze. Spreiden ze hun armen, dan remmen ze af. De watermassa rond de evenaar werkt net zo als die gespreide armen."

Langzamer maar ook sneller

De rotatiesnelheid van de aarde is nooit stabiel geweest, legt Dierikx uit. Het proces van afremmen is eigenlijk al eeuwen bezig. Dat komt door de wrijving van de aarde tegen de atmosfeer, en ook door de zwaartekracht die de maan uitoefent op de aarde. "Maar de laatste vijf jaar was er juist iets geks aan de hand: de rotatie versnelde. Waarom, daar is de wetenschap nog niet helemaal uit. Het heeft mogelijk iets met de kern van de aarde te maken."

Tot paniek hoeft dat allemaal niet te leiden, vindt Dierikx: "Het gaat om fracties van seconden. Wij hebben er nauwelijks last van. Je zou zelfs kunnen zeggen dat het afremmen de versnelling van de laatste vijf jaar (deels) tenietdoet."

De vertraging in de rotatie is dus niet eens het opvallendste element. De opstellers van de studie wijzen nadrukkelijk op de rol die de mensheid speelt in het afremmen.

Dat is ook wat Heleen Ekker, klimaatspecialist van RTL Nieuws, opvallend vindt aan het onderzoek: "Dit toont weer aan welke invloed de mensheid heeft op het klimaat op aarde. Als je er zelfs in slaagt de bewegingen van de aarde te beïnvloeden, dat laat zien hoe verstrekkend de gevolgen zijn van de menselijke uitstoot van broeikasgassen. We morrelen aan het fundamentele systeem van de aarde."

Dat de wetenschappers achter het nieuwe onderzoek de nadruk leggen op de mogelijk verstoring voor het internetverkeer, financiële transacties, navigatie via satellieten en de luchtvaart, vindt Dierikx 'licht overtrokken'.

Schrikkelseconde

"Zulke digitale systemen zijn inderdaad gekoppeld aan atomische klokken die wereldwijd de tijd bepalen", legt hij uit. "Remt de aarde af, dan moeten we soms een schrikkelseconde toevoegen aan de tijd. Dat heeft ooit weleens geleid tot storingen in de systemen. Computers communiceerden dan niet meer goed. Dat komt door een beveiliging. Dan kon je bijvoorbeeld niet betalen. Dat is weleens lastig geweest, maar nooit een echt groot probleem."

De versnelling van de rotatie heeft zelfs een voordeeltje voor de stabiliteit van die systemen, meent Dierikx: "Bij een verdere versnelling kán het gebeuren dat we er een schrikkelseconde af moeten halen, in plaats van toevoegen. Dat zou voor het eerst in de geschiedenis zijn. En dat zou best spannend worden, want we hebben geen idee hoe de systemen dáárop zouden reageren."