Spreidingswet heeft effect: grootste deel gemeenten heeft plannen asielopvang
Bijna alle Nederlandse gemeenten maken plannen voor asielzoekerscentra. Daarmee houden ze zich toch aan de spreidingswet, die ervoor zorgt dat de opvang van asielzoekers eerlijk over het land wordt verdeeld. Dat blijkt uit een inventarisatie van de onderzoeksredactie van RTL Nieuws onder 342 gemeenten. Daarmee gaan gemeenten tegen het kabinet in, dat van de wet af wil.
Jarenlang wilden veel van deze gemeenten niet meewerken aan het opvangen van asielzoekers. Uit onderzoek van RTL Nieuws van begin dit jaar bleek dat slechts 53 procent aan opvang tussen 2012 en 2024 heeft bijgedragen.
Inmiddels heeft 85 procent van de gemeenten een asielzoekerscentrum, of zijn er plannen voor. De spreidingswet is dus toch de stok achter de deur gebleken die nodig was om gemeenten in actie te krijgen. De wet werd in februari aangenomen onder (demissionair) staatssecretaris Eric van der Burg.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Veel gemeenten die eerder weigerden een centrum te openen, doen dat nu toch. Een voorbeeld is Venlo, waar tussen 2012 en 2024 geen asielzoekers zijn opgevangen.
Na de invoering van de wet heeft het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) hier een oud klooster aangekocht, waar 600 asielzoekers worden gehuisvest. De opvang zou in mei 2025 open moeten gaan.
"Wij vinden het van belang bij te dragen aan voldoende humane opvangplekken voor asielzoekers en de evenwichtige verdeling van opvangplekken over Nederland", aldus burgemeester Antoin Scholten van Venlo. Daarmee gaat Scholten in tegen de wens van PVV-leider Geert Wilders.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Het kabinet is van plan om de spreidingswet in te trekken, maar dat lijkt voorlopig weinig invloed te hebben op de uitvoering ervan. Ook in gemeenten waar de coalitie veel stemmen trok, wordt druk gezocht naar locaties voor de opvang van asielzoekers. Zo is er een azc met 300 plekken geopend in Simpelveld, waar de PVV 37 procent van de stemmen kreeg bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen. Het COA geeft aan in gesprek te zijn met meer dan 160 gemeenten over nieuwe opvanglocaties.
Veel gemeenten laten doorschemeren door te gaan met het zoeken naar locaties voor asielopvang, ook als de wet straks wordt ingetrokken. Zo geeft de gemeente Heiloo aan dat 'het verantwoordelijkheid neemt [...] onafhankelijk van de uitvoering van de spreidingswet door het kabinet'. Andere gemeenten bouwen wat meer speelruimte in, zoals Bunschoten, dat 'zolang de wet van kracht is onderzoek doet naar mogelijk geschikte locaties binnen onze gemeente'.
Slechts enkele weigeraars
Slechts een handvol gemeenten weigert mee te werken aan de wet. Zo stopte Zandvoort met zoeken na de plannen voor intrekking van de spreidingswet. Zij werden toen uit het regionaal overleg gegooid. Ook grotere gemeenten als Rotterdam en Utrecht geven aan niet de gevraagde hoeveelheid opvang te willen realiseren.
Eind oktober moeten de plannen van alle gemeenten bij minister Faber op tafel liggen. Als een gemeente weigert om asielzoekers te huisvesten, of geen concrete plannen heeft voor opvang, dan kan de overheid de gemeente dwingen. Elke twee jaar wordt de verdeling van asielzoekers opnieuw geëvalueerd. Maar omdat het kabinet heeft aangegeven de spreidingswet in te willen trekken, is dit traject nog onzeker.
Volgende zomer zouden er volgens de wet 96.000 opvangplekken klaar moeten zijn. Maar ondanks de welwillendheid van veel gemeenten blijkt dat lastig. 60 procent van de gemeentes denkt die deadline niet te halen. Zij hebben moeite met het vinden van een geschikte locatie, of hebben last van lange procedures rondom de opening van het asielzoekerscentrum.
Noordelijke provincies
Vooral de noordelijke provincies liggen op schema om de deadline te halen. In Drenthe, Groningen en Flevoland zijn er al genoeg plekken, en ook Friesland gaat 1 juli 2025 waarschijnlijk wel halen. In Zuid-Holland, Noord-Brabant en Noord-Holland zijn er voorlopig de grootste tekorten.
Niet alle gemeenten die mee willen werken aan de wet krijgen ook een asielzoekerscentrum. Vaak wordt er gekozen voor regionale samenwerking, waarbij één gemeente een wat groter asielzoekerscentrum krijgt. In ruil daarvoor vangen buurgemeenten dan meer Oekraïners op, of huisvesten ze meer statushouders.
Verantwoording
Voor ons onderzoek naar de Spreidingswet mailden we alle Nederlandse gemeenten om te vragen hoe ver ze waren met het regelen van de benodigde opvangplekken. In iets meer dan de helft van de gevallen kregen we een reactie. Voor de gemeenten die niet reageerden, gebruiken we openbare bronnen zoals raadsdocumenten om inzicht te krijgen in het zoekproces per gemeente.