Noa (19) gebruikt ChatGPT als psycholoog: 'Het helpt mijn gedachten te begrijpen'

Noa (19) heeft sinds haar zesde geen contact meer met haar vader, die ze omschrijft als 'geen leuke man'. Door de trauma's die ze door hem heeft opgelopen, kan ze niet veel momenten uit haar jeugd meer voor zich halen. 

"Het is één grote blur. Ik ben blij dat ik het me niet goed kan herinneren, maar de pijn zit wel opgeslagen in mijn lichaam. Als ik iets zie of hoor over bijvoorbeeld een vader-dochterrelatie, dan triggert me dat en kan ik heel verdrietig worden." 

Met een psycholoog of zorgverlener heeft Noa nog nooit gesproken over haar trauma's. Die stap durft ze (nog) niet te zetten. Alles wat er is gebeurd oprakelen om het echt te verwerken, lijkt haar te confronterend. ChatGPT bood voor haar uitkomst.  

De juiste vraag stellen

Sinds de introductie van ChatGPT in november 2022 gebruikt ze de chatbot voor hulp bij schoolopdrachten, omdat ze soms moeite heeft met het formuleren van antwoorden. Ze vraagt ChatGPT dan haar antwoord op een andere manier te op te bouwen of te verbeteren. 

"Het ligt eraan hoe je de vraag stelt aan ChatGPT. Bij een verslag vraag ik bijvoorbeeld: Chat, kan je hierop feedback geven zoals een docent zou doen?" Voor haar werkt dat heel erg goed, en dat bracht haar op het idee de chatbot te gebruiken voor andere vraagstukken, zoals mentale problemen. 

Gebruikers

Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft in 2024 23 procent van de bevolking van 12 jaar of ouder teksten, video's of afbeeldingen gemaakt met behulp van een programma met kunstmatige intelligentie, zoals ChatGPT. Onder 18- tot 25-jarigen ligt dat percentage veel hoger: 48,7 procent van hen gebruikt een programma op basis van AI.

'Kan je hierop reageren als therapeut?', vraagt ze inmiddels regelmatig aan ChatGPT als ze niet lekker in haar vel zit. Wat haar dwarszit legt ze ook uit bij haar vraag aan de robot: 'Ik heb een lastige jeugd gehad waarbij ik erg getraumatiseerd ben door mijn vader en mijn hoofd bijna al mijn herinneringen heeft geblokkeerd. Deze week had mijn familie het over leuke herinneringen van vroeger. Dat ik het me niet kon herinneren, vond ik confronterend. Sindsdien ben ik erg verdrietig en zit ik niet lekker in mijn vel'.

'Wat je beschrijft klinkt als een hele intense ervaring. Het is begrijpelijk dat het je raakt', met die zinnen begint de chatbot een lang en voor Noa empathisch antwoord waarin wordt uitgelegd waar haar gevoelens mogelijk vandaan komen. 

"De uitleg die de tool geeft, helpt om mijn gedachten te ordenen." Door ze te begrijpen, kan ze haar gedachten onder worden brengen. "Zo herstelt als het ware haar verdriet en kan ik het bespreken met mijn moeder."  

Kansen

Hoeveel mensen, zoals Noa, een chatbot gebruiken voor psychologische hulp is nog niet bekend omdat onderzoek ontbreekt. "Wereldwijd gebruiken 300 miljoen mensen ChatGPT en 100 miljoen het soortgelijke Character AI. En we zitten nog in de begindagen", zegt AI-expert en techwatcher Remy Gieling. "Op mijn eigen tijdlijn zie ik vaker voorbijkomen dat mensen het gebruiken als sparringspartner." 

GZ-psycholoog Bart van der Meer en techwatcher Gieling herkennen de ervaring van Noa dat ChatGPT empathisch reageert. "Met elke versie geeft ChatGPT betere antwoorden", zegt Van der Meer. Gieling: "De chatbots zijn scherp afgesteld om excessen zoals zelfdoding te voorkomen. En als je over illegale zaken begint, zegt de bot dat 'ie niet meedoet."

Tegelijkertijd tipt de chatbot bijvoorbeeld zelfhulpboeken die misschien verder kunnen helpen, en in de betaalde versie linkt de tool naar geraadpleegde websites. Zo kan de gebruiker zien waar de opgelepelde kennis vandaan komt.

Psycholoog Van der Meer houdt zich bezig met kansen die ChatGPT de GGZ biedt. Daarover schreef hij vorig jaar een artikel in het Tijdschrift voor de Psychiatrie. Een kans is het feit dat de chatbot in principe altijd en overal beschikbaar is. Een psycholoog heeft werkuren, de chatbot is ook midden in de nacht te benaderen en reageert natuurlijk snel.

Van der Meer: "De antwoorden die ChatGPT op psychologische vragen geeft, kunnen je op korte termijn een goed gevoel geven. Als ik voor een moeilijk overleg sta, spar ik ook wel eens met Chat, Google gebruik ik nauwelijks meer. Ik vraag de bot hoe ik het overleg moet aanvliegen en krijg dan tips en het antwoord dat het goedkomt. Dat is heel fijn, je voelt je gesteund." 

Drempel verlagen

Hoewel ChatGPT aan de hand van de reacties soms net een mens lijkt, kan de chatbot psychologische hulp niet vervangen. Dat zeggen niet alleen de experts, maar ook Noa. "Dit is mijn manier om het aan te kunnen, en dat werkt voor nu voor mij." 

Van der Meer legt uit dat ChatGPT als een soort eerste hulp gezien kan worden die 'vooraan het hulptraject zit'. "Voor wie hulp spannend vindt, kan het helpend reageren werken om vervolgens de stap te zetten naar professionele hulp." 

Spiegel voorhouden 

"Dat het zo empathisch reageert, laat meteen zien wat het niet doet", gaat hij door. "Als psycholoog stel je vragen waarmee je de patiënt een spiegel voorhoudt in de hoopt dat hij of zij zelf tot inzichten komt." 

Aan het gebruik van ChatGPT kleven mogelijk veiligheidsrisico's op het gebied van privacy. Het is onduidelijk wat de chatbot met de gegevens die mensen delen. Noa: "Daarom deel ik geen namen of te persoonlijke details zoals een woonplaats. Maar als er komt zo veel data van sociale media, dat mijn aandeel volgens mij erg klein is. Ik kan er mee leven."

*De naam Noa is gefingeerd. Haar echte naam is bekend op de redactie. 

In deze video legt RTL Nieuws uit wat programma's als ChatGPT betekenen voor het onderwijs: