Mijd stroompiek, verdien geld: experts enthousiast over pilots tegen vol stroomnet

'Help een piek vermijden', verschijnt op de telefoon van een inwoner uit Arnhem, precies op het moment dat hij 's avonds zijn auto wil opladen. Onder de pushnotificatie staat: "We verwachten komend uur piekbelasting, doe mee aan een uitdaging en verdien punten."

De eigenaar van de elektrische auto twijfelt. Hij heeft een dynamisch contract. Het waait hard op de Noordzee en dat zorgt ervoor dat de stroomprijs laag is. Maar als hij zijn auto niet laadt, ontlast hij het lokale energienet én verdient daar geld mee.

Deze recente anekdote van Danny Oosterveer, die een podcast heeft over groene energie, toont in het klein een van de grootste uitdagingen van dit moment. Hoe zorg je ervoor dat vraag en aanbod van elektriciteit beter op elkaar aansluiten? Als veel mensen in de straat van Danny reageren op de prijsprikkel van de harde wind, dreigt het elektriciteitshuisje in zijn wijk blijkbaar overbelast te raken.

16-baans snelweg

Om dit soort overbelasting tegen te gaan, is tot en met 2040 in totaal 195 miljard euro nodig om elektriciteitshuisjes te vernieuwen en dikkere kabels in de grond te leggen.

De vraag is of het niet anders kan. "Die 195 miljard is alsof je een 16-baans snelweg aanlegt, zodat iedereen in de spits kan doorrijden", zegt Hugo Niesing van Resourcefully. Niesing ontwikkelde met Europese subsidie een app - 'OurGrid' - die consumenten moet verleiden om die spits te mijden.

Niesing begon twee jaar geleden in de Amsterdamse wijk Sporenburg. 500 huishoudens, verbonden met hetzelfde elektriciteitshuisje, konden meedoen. Tachtig deden dat. Zij zien via een app hoeveel elektriciteit ze zelf gebruiken en hoeveel er door de wijk als geheel wordt gebruikt. "Met groene en rode kleuren op de achtergrond van de app zie je of het elektriciteitsnet in de wijk overbelast dreigt te raken." 

10 cent per 6 minuten

Het werkt zo: bij dreigende overbelasting word je gevraagd om elektriciteit te beperken tot bijvoorbeeld 500 watt. Iedere 6 minuten dat je het doel haalt, krijg je 10 cent. Voor een uur krijg je een euro. "Een deelnemer verdiende in 2024 zo 173 euro", zegt Niesing.

De pieken in het stroomgebruik worden op deze manier 10.000 watt lager dan daarvoor. "We hebben dit resultaat al met slechts tachtig deelnemers bereikt. Nu moeten deelnemers nog handmatig hun verbruik aanpassen, maar met de automatisering van bijvoorbeeld laadpalen en warmtepompen kun je je voorstellen dat het effect nog veel groter kan zijn."

'Met mobiliteit en warmte kun je spelen'

Volgens ruwe schattingen hoeven op deze manier één op de drie geplande elektriciteitshuisjes niet of later gebouwd te worden, stelt Niesing. De app is vooral interessant voor buurten waar veel zonnepanelen op de daken liggen, waar elektrische auto's voor de deur staan en waar sommigen over zijn op de warmtepomp. "Dat zijn de plekken waar je de meeste flexibiliteit hebt. Met mobiliteit en warmte, daar kun je mee spelen."

Laden buiten de spits: 68 procent meer ruimte op het net

Ook een tweede pilot, opgezet door netbeheerders en laadaanbieders, lijkt succesvol. Bezitters van elektrische auto's blijken bereid om thuis hun auto op andere tijden op te laden, als zij daar zelf geen ongemak van ondervinden en een kleine vergoeding ontvangen. 

Dat blijkt uit een proef die liep van oktober 2024 tot en met afgelopen januari bij 330 huishoudens. Auto's werden tijdens piekmomenten (in de vroege avond) niet of minder snel geladen. Hierdoor duurde het langer voor de accu volledig was opgeladen. Voor het merendeel van de huishoudens was dit geen enkel probleem omdat de auto pas de volgende ochtend weer nodig was. Overigens bleef sneller laden altijd mogelijk.

Het effect was het grootst bij mensen met een vast stroomtarief. Hun gemiddelde stroomgebruik tijdens de avondpiek daalde met 68 procent. Huishoudens met een dynamisch stroomtarief laten al een netbewuster laadgedrag zien.

Dit was een pilot van netbeheerders Liander en Enexis en laadaanbieders ANWB, Vattenfall en Eneco eMobility. De proef wordt de komende tijd verder uitgerold. Netbeheerder Stedin en laadaanbieder Essent sluiten zich ook aan.

In de wijk van Danny Oosterveer in Arnhem loopt de proef met de pushberichten ook. Danny zegt zelf: "Ik ben er echt enthousiast over", en ook de netbeheerder is 'behoorlijk enthousiast'. "Dit voorbeeld is supermooi", zegt Robert van der Hidde van NextGrid, onderdeel van netwerkbedrijf Alliander. "Wij zijn bezig met het versterken van het net, maar werken ook aan alternatieven. Hoe kunnen we dingen anders doen en slimmer doen? Dit is daar een voorbeeld van."

Prijsprikkel niet enige motivatie

Alliander is bezig deelnemers aan de pilot vragen te stellen. "We willen erachter komen hoe belangrijk zo'n prijsprikkel is. We horen nu dat de financiële prikkel niet de enige motivatie is om mee te doen, mensen lijken ook best een steentje te willen bijdragen om het net te stabiliseren."

Ook bij de proef met het uitgesteld laden van de elektrische auto blijkt de prijs niet de belangrijkste drijfveer. Elektrisch rijder Tanno krijgt een paar euro per maand als hij zijn auto buiten de stroompiek laadt. "Je wordt er niet rijk van", zegt hij.

Ook Stephan Brandligt reageert enthousiast op het idee om pushnotificaties in te zetten. Brandligt werd twee jaar geleden door toenmalig energieminister Rob Jetten gevraagd een actieagenda op te stellen die (toekomstige) problemen op het laagspanningsnet moest tegengaan. Het laagspanningsnet is het energienet waar huishoudens op zijn aangesloten.

Knipperende lichten

Als er geen actie ondernomen wordt, zo staat in deze actieagenda, kunnen honderdduizenden huishouden te maken krijgen met onderspanning omdat te veel van het net wordt gevraagd. Dit veroorzaakt problemen met apparatuur en knipperende lichten.

Brandligt adviseerde de minister niet alleen het elektriciteitsnet te verzwaren, maar ook vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Zo'n app helpt daarbij. "Dat zo'n app effect heeft, dat weet ik wel zeker."

Buurtbatterij

"Wat ook wel kan werken is een batterij op buurtniveau. Dat kan een balancerend effect hebben. Ik denk echt dat dit een derde van de trafohuisjes zou kunnen schelen. Als we ons gedrag niet aanpassen, gaat het ons 25.000 euro per huishouden kosten. Het heeft dus heel veel zin om dit soort initiatieven te ondersteunen, anders wordt het vreselijk duur."

'Net-niet-beheerders'

Brandligt gaf de minister ook een andere tip: zorg dat er beter inzicht komt. Netbeheerders hebben nog te vaak geen idee hoe het staat met de stroompieken in de transformatorhuisjes in de straat. "Als er een file op de weg is, dan zie je dat. Als er file op het stroomnet is, dan merk je het pas als de stroom uitvalt."

Dat ontdekte ook Hugo Niesing, bedenker van de app met de pushberichten. "Ik noem netbeheerders soms 'net-niet-beheerders'. Ze komen soms één keer per jaar kijken in de transformatorhuisjes om te kijken wat de hoogste piek was."

Niesing krijgt goed inzicht dankzij P1-meters, een apparaatje dat je in de slimme meter van de meterkast steekt en verbinding maakt met het internetmodem. Ook netbeheerders kunnen slimme meters op afstand uitlezen, maar dit gebeurt niet structureel omdat onduidelijk is of dit mag vanwege privacywetgeving. 

Brandligt ziet dat netbeheerders bezig zijn een inhaalslag te maken. Steeds meer transformatorhuisjes kunnen op afstand worden uitgelezen. Door te meten en de informatie te delen met bewoners, bijvoorbeeld via een app, kunnen miljarden aan netverzwaringen worden bespaard, denkt hij.