Rapport: onderwijs bereidt jongeren onvoldoende voor op 'veranderende wereld'

Volgens de inspectie zijn Nederlandse leerlingen 'kwetsbaar in een veranderende wereld'. Het rapport benadrukt dat de democratie wereldwijd onder druk staat en dat er grote gewapende conflicten zijn die de verhoudingen op scherp zetten. "Conflicten belanden via sociale media met grote snelheid in de klas en in de collegezaal."

De Netflix-serie Adolescence gaat over dit thema en is inmiddels verplicht lesmateriaal in klassen. Daarover vertellen we meer in deze video:

Opleiden tot actieve burgers

Ook worden 'verharde omgangsvormen', een 'groeiend wantrouwen in de overheid', hoge arbeidstekorten en 'onzekerheid over de toekomst' genoemd. Deze factoren 'zorgen momenteel voor onrust en zetten het sociale weefsel dat nodig is om vreedzaam te kunnen samenleven onder druk'.

"Dat betekent iets voor de manier waarop jongeren de maatschappij toetreden", schrijft de inspectie, die ook benadrukt dat scholen niet alle problemen kunnen oplossen, maar wél een belangrijke taak hebben 'in het weerbaarder maken' van jongeren. "Het is een kernfunctie van het onderwijs om de toekomstige generatie op te leiden tot actieve burgers die onze democratie zowel dragen als verdedigen."

Maar het onderwijs schiet juist daarin tekort, vindt de inspectie, die 'beperkte burgerschapskennis van onze leerlingen' constateert. "Adequaat burgerschapsonderwijs is belangrijker dan ooit. Toch hebben veel scholen hun burgerschapsonderwijs onvoldoende op orde."

Het afgelopen schooljaar gaf de inspectie een meerderheid van de scholen 'een herstelopdracht op burgerschap'. Het ontbrak vaak aan concrete leerdoelen of een samenhangend curriculum. Daarnaast wordt de leerstof 'onvoldoende afgestemd op de sociale context waarin leerlingen opgroeien'.

De vaardigheden op het gebied van burgerschap van Nederlandse vo-leerlingen daalden het afgelopen. Ook blijven ze achter bij leerlingen uit vergelijkbare landen. 1 op de 7 leerlingen heeft 'onvoldoende kennis van basale begrippen, zoals ieders gelijkheid voor de wet of waarom het in een democratie belangrijk is dat men anoniem kan stemmen'. "Dat is zorgelijk", staat in het rapport.

'Op de juiste weg'

Eppo Bruins, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap vindt het 'terecht' dat de inspectie hamert op het belang van weerbaarheid en burgerschap: "Toegeruste en weerbare mensen hebben de vaardigheden hun weg te vinden in de samenleving. Basisvaardigheden zorgen voor een stevig fundament waar studenten de rest van hun leven profijt van hebben en op voort kunnen bouwen. Daarom werken we ook in het vervolgonderwijs met veel aandacht aan het versterken hiervan."

De staatssecretaris van Funderend Onderwijs & Emancipatie Mariëlle Paul zegt de conclusies uit het rapport eveneens te delen, maar zij is optimistisch gestemd over verbetering in de toekomst: "Ondanks al het harde werken van iedereen in het onderwijs gaat het op veel scholen nog niet goed genoeg. Daarom werken we aan een herstelplan en gaan we keihard door met het bestrijden van het lerarentekort en het verbeteren van lezen, schrijven, rekenen, burgerschap en digitale geletterdheid. Vooral op de basisschool stijgen inmiddels de resultaten van leerlingen op taal en rekenen. Dat is bemoedigend en geeft me het vertrouwen dat we op de juiste weg zijn en koers moeten houden."

De inspectie schrijft dat veel scholen aandacht hebben voor burgerschapsonderwijs, maar worstelen met de praktische invulling. "Voor leraren is het soms lastig om belangrijke en actuele maatschappelijke kwesties te bespreken in klassen met leerlingen die onderling verschillen in de opvattingen die ze uit hun eigen leefwereld meenemen. Met name als in die opvattingen vooroordelen, discriminatie en wantrouwen de boventoon voeren. Dit alles vraagt om gerichte ontwikkeling en verankering van bevordering van burgerschap in de dagelijkse schoolpraktijk."

De overheid zou scholen daarin beter kunnen ondersteunen, adviseert de inspectie.

Taalvaardigheid

Een ander belangrijke zorg is het hoge aantal kinderen met een taalachterstand. Steeds meer leerlingen hebben daarvoor extra aandacht nodig, volgens de inspectie, om het potentieel van deze kinderen te benutten. Op bijna de helft van de onderzochte scholen lukt het niet om het onderwijs af te stemmen op wat deze leerlingen nodig hebben. 

"De taalvaardigheid van kwetsbare groepen leerlingen blijft achter ten opzichte van andere leerlingen in het basisonderwijs, en dit herstelt zich niet in het voortgezet onderwijs. Vooral de vmbo-basis- en kaderleerlingen presteren onder het verwachte niveau." Hierdoor verlaten 'te veel' studenten met een te laag taalniveau het onderwijs'.