Totale black-out ook hier mogelijk: zo is Nederland voorbereid op megastroomstoring

In grote delen van Spanje, Portugal en Zuid-Frankrijk viel gisteren de elektriciteit uit. Reizigers kwamen vast te zitten op vliegvelden en treinstations en het verkeer liep door niet-werkende verkeerslichten vast. In Spanje werd zelfs de noodtoestand uitgeroepen. Inmiddels is op de meeste plekken de stroom weer hersteld.

"Als je eergisteren aan de netbeheerders in Spanje en Portugal had gevraagd of een stroomstoring als deze zou kunnen gebeuren, hadden ze nee gezegd", stelt Ronald Prins, expert cybersecurity. Als je diezelfde vraag nu in Nederland zou stellen, zou je waarschijnlijk een soortgelijk antwoord krijgen. "Maar er blijken altijd oorzaken waardoor zo'n storing wél kan gebeuren. Het is moeilijk te voorspellen."

Dat een stroomuitval van het formaat van gisteren grote gevolgen heeft, ziet ook de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). "Het laat zien dat je kwetsbaar kan zijn", zegt een woordvoerder tegen RTL Nieuws. "We merken opeens hoe afhankelijk we zijn van stroom en internet in het verkeer, in gebouwen en in je eigen huis." 

Het goede nieuws: volgens stroombeheerder TenneT gebeurt een black-out – waar sprake van is als meer dan de helft van een land zonder stroom zit – slechts eens in de tien à twintig jaar.

Radio aan, hulpdiensten de straat op

Er liggen noodplannen klaar voor wanneer Nederland het plots zonder stroom moet doen. Het luchtalarm gaat af, geluidswagens rijden door de straten om mensen te informeren, burgers wordt gevraagd de radio aan te zetten (bijvoorbeeld een radio op batterijen of in de auto), politiebureaus, brandweer- en ambulanceposten worden continu bemenst en de hulpdiensten gaan de straat op zodat ze zichtbaar zijn.

In deze video legt oud-militair Derek de Vries uit hoe je de eerste dagen doorkomt bij een noodsituatie:

Prins vraagt zich af hoe effectief die plannen zijn. Spanje en Portugal hadden waarschijnlijk immers ook plannen klaarliggen, maar daar viel alles uit. "We denken dat we beter voorbereid zijn dan we daadwerkelijk zijn."

Dat komt doordat we het moeilijk vinden om noodplannen te testen, zegt Prins. Als voorbeeld noemt de expert cybersecurity een ziekenhuis in Roermond waar zo'n tien jaar geleden de back-upgenerator niet aan ging, omdat de startmotor op stroom bleek te werken. "Ja, er waren wel tests uitgevoerd met de back-upgenerator, maar niet in een situatie waar helemaal geen stroom beschikbaar was. Toen de stroom daadwerkelijk uitviel, werkte daarom de generator niet." Volgens Prins wordt er daarom voor gekozen om dan maar niet te testen.

Wat de oorzaak van de grote stroomuitval van gisteren is, wordt nog onderzocht. Een van de opties is een plotse temperatuurverandering die voor een storing heeft gezorgd. Een andere optie is een cyberaanval. "Energienetwerken worden regelmatig digitaal aangevallen, maar dit leidt vaak niet tot daadwerkelijke stroomuitval", zegt Daniël Verlaan, techjournalist bij RTL Nieuws.

In 2015 vond er wel een cyberaanval plaats met grote gevolgen. Toen voerde hackersgroep Sandworm, gelieerd aan de Russische overheid, een aanval uit in Oekraïne. "Honderdduizenden Oekraïeners zaten toen uren zonder stroom." De hackers richtten zich toen op industriële systemen die bijvoorbeeld stroomschakelaars bedienen.

"Zo'n aanval zou technisch gezien ook in Nederland kunnen gebeuren. Wij gebruiken ook dit soort industriële systemen die veelal digitaal worden aangestuurd. Alle systemen die digitaal worden aangestuurd zijn in zekere zin kwetsbaar voor hackers."

Wat je kan doen

De kans op een grote stroomuitval in Nederland bestaat dus. Maar wat kun je er zelf tegen doen? Wat expert cybersecurity Prins betreft is het antwoord: weinig. Het voordeel is dat je thuis vaak wel een paar uur zonder stroom door kunt komen. Al moet je na een paar uur waarschijnlijk wel het vlees uit je vriezer weggooien, stelt Prins.

We zouden ons volgens hem kunnen laten inspireren door Zuid-Afrika, waar veel mensen thuis zonnepanelen én accu's hebben, omdat de stroom er regelmatig tijdelijk af wordt gehaald door de netbeheerders. "Als je accu's hebt, kun je wel even door met zonnepanelen, al trekt een warmtepomp zo'n accu wel snel leeg", zegt Prins.

72 uur zelfredzaam

Wat de NCTV betreft zou iedereen in Nederland 72 uur zelfredzaam moeten zijn. De overheid geeft op deze site wat tips om die uren door te komen, bijvoorbeeld door een noodpakket samen te stellen. Veel mensen lijken die tips ter harte te hebben genomen; aanbieders van noodpakketten in Nederland zien dat de vraag naar hun producten sinds de stroomstoring is gegroeid. 

In hoeverre de gevolgen van de stroomstoring in Spanje nu nog zichtbaar zijn, zie je in deze video: