Donatie

Joke Bruijs stelt lichaam beschikbaar aan de wetenschap: zo werkt dat

Door Lene Makkink·12 uur geleden·Aangepast: 10 uur geleden

RTL

De meeste mensen worden na de dood begraven of gecremeerd. Toch zijn dat niet de enige opties. Zo heeft actrice en zangeres Joke Bruijs, die gisteren is overleden, haar lichaam ter beschikking gesteld aan de wetenschap. Maar wat houdt dat in?

Joke Bruijs overleed gisteren op 73-jarige leeftijd. Ze leed al langere tijd aan de ziekte van Parkinson. Een uitvaart komt er niet, zo werd gemeld, omdat ze haar lichaam aan de wetenschap heeft gedoneerd.

In Nederland zijn er zeven academische ziekenhuizen waar mensen hun lichaam aan kunnen doneren. Volgens hoogleraar anatomie Marco de Ruiter van het Leidsch Universitair Medisch Centrum ontvangt elke afdeling jaarlijks gemiddeld 50 tot 200 lichamen. "Het verschilt per grootte van een universitair ziekenhuis."

Lees ook

Zangeres en actrice Joke Bruijs (73) overleden

Ter beschikking stellen

Om het lichaam te doneren, moet iemand bij leven een wilsbeschikkingsformulier opstellen. Dat is een handgeschreven verklaring die bij een universitair ziekenhuis wordt ingeleverd en waarin staat dat het lichaam na de dood ter beschikking wordt gesteld aan de medische wetenschap.

In principe kan iedereen zich hiervoor aanmelden, bij het ziekenhuis uit de eigen regio. Toch komt het voor dat er een (tijdelijke) inschrijfstop is. Bij het Leidsch Universiteit Medisch Centrum was dit 'door de enorme belangstelling' het geval van 31 oktober vorig jaar tot 1 oktober dit jaar.

Lees ook

Steeds vaker orgaan- en weefseldonaties: 'Meer mensen willen doneren'

Zodra iemand die zich heeft aangemeld komt te overlijden, wordt het lichaam snel - vaak binnen 24 uur - naar de afdeling anatomie gebracht. Dat heeft met het ontbindingsproces te maken. "Het lichaam gaat vrij snel ontbinden, nadat het hart gestopt is", legt De Ruiter uit. "Voor het onderwijs of de wetenschap is het dan niet meer bruikbaar. Daarom moet je het lichaam conserveren. Dat gebeurt door het te balsemen."

Bij balsemen wordt vloeistof met conserverende middelen en kleurstoffen in de bloedbaan geïnjecteerd. "De tijd om fysiek afscheid te nemen is daardoor beperkt", erkent de hoogleraar.

Onderwijs

"De meeste lichamen worden gebruikt voor onderwijs", zegt De Ruiter, "met name bij geneeskunde-opleidingen. Maar ook bij andere biomedische opleidingen. Daar worden organen, weefsel en het zenuwstelsel bestudeerd aan de hand van echte menselijke lichamen."

Zo kunnen studenten medische kennis opdoen en chirurgische handelingen oefenen op de lichamen. Ook afgestudeerde chirurgen kunnen van de lichamen gebruikmaken, om zo nieuwe technieken te leren.

Lees ook

Een veld vol ontbindende lichamen voor onderzoek? Zo werkt een bodyfarm

Het kan ook voorkomen dat het lichaam wordt gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. Zo doet het Amsterdam UMC onderzoek naar het ontbindingsproces van het lichaam. Op een veld bij het ziekenhuis worden bijvoorbeeld lichamen onder verschillende omstandigheden begraven om te kijken hoe het lichaam dan ontbindt.

Mensen kunnen een voorkeur doorgeven voor waar ze terecht willen komen, stelt De Ruiter. "Maar eigenlijk stellen de meeste mensen niet zo veel eisen."

Meestal krijgen nabestaanden de stoffelijke resten niet meer terug na afronden van het onderzoek. Wel hebben de academische ziekenhuizen een gedenkplek voor de donateurs, waar nabestaanden naartoe kunnen gaan om hun geliefde te herinneren. Op verschillende plekken, waaronder in Leiden, wordt ook elk jaar een nabestaandenbijeenkomst gehouden. "Dan herinneren we ons wie ze waren."

Hersen- en hartbank

Wanneer iemand besluit het lichaam te doneren, wordt in principe het hele lichaam gedoneerd. Het is niet zoals bij orgaandonatie, dat bepaalde delen kunnen worden uitgesloten. "Als iemand echt heel specifieke wensen heeft, bijvoorbeeld dat er geen afbeeldingen worden gemaakt voor publicatie, dan kan dat eventueel wel worden vastgelegd."

Ook is het is mogelijk om in plaats van het lichaam ter beschikking te stellen, alleen het hart en/of de hersenen te doneren. De hersen- en hartbank zijn bedoeld voor wetenschappelijk onderzoek.

Lees ook

Linda gaf een stuk van haar lever aan de voor haar onbekende Dani (1): 'Heel logisch om te doen'

'Dankbaar gebruik'

Hoewel in alle jaren al veel kennis over de anatomie van het menselijk lichaam is ontwikkeld, is een écht lichaam volgens De Ruiter nog steeds de beste manier om te studeren. "Het is mooi dat je aan een stoffelijk overschot de echte anatomie kunt bestuderen", zegt hij. Zo leren artsen over de variatie tussen mensen, hoe weefsel aanvoelt, hoe snel het kan beschadigen en hoe bepaalde operaties uitgevoerd kunnen worden. "Daar maken wij met grote dankbaarheid gebruik van."