'Dit heb ik nog niet eerder gezien': experts over extreemrechts geweld in Den Haag

Opvallend aan het protest van zaterdag was hoe snel de demonstratie omsloeg in rellen, zeggen experts. De demonstratie zelf begon op het Malieveld, georganiseerd door iemand die zich online Els Rechts noemt, met een podium en enkele sprekers. Deze 26-jarige vrouw is een uitgesproken fan van Geert Wilders en de ideeën van de PVV.

Enkele duizenden mensen reisden hiervoor af naar Den Haag. "Eerst was het een brede, radicale demonstratie", zegt Willemijn Kadijk van onderzoeksbureau NTA. Zij gaat regelmatig zelf kijken bij demonstraties. Ook zaterdag in Den Haag was ze erbij.

Hitlergroet

Wat valt er te zeggen over de groep als geheel? De hele groep duiden is lastig, zegt Kadijk. De uitersten vallen op. Zo zag ze veel mensen de Hitlergroet brengen. Een angstige ondernemer werd gerustgesteld met de woorden: "Maakt u zich geen zorgen mevrouw, u bent blank." Dat is extremistisch en racistisch, zegt Kadijk.

Er waren zogeheten Prinsenvlaggen te zien, een vlag in de kleuren oranje-wit-blauw. Op zichzelf heeft die een historische betekenis, tegenwoordig wordt de vlag geassocieerd met fascisme en nationaalsocialisme. Het was het partijsymbool van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Ook werden stickers geplakt van de Duitse neonazistische partij Der Dritte Weg.

'Het was heel expliciet extreemrechts'

Normaliter zijn uitingen van extreemrechts en white power meer verscholen, zegt de onderzoeker. Zaterdag niet. "Het was heel expliciet extreemrechts." Dat sluit aan wat de AIVD in het jaarrapport schreef over nationale dreigingen. Rechts-extremistische groepen hebben het afgelopen jaar gewerkt aan het bereiken van meer publieke acceptatie van extremistisch gedachtegoed.

Uit het rapport: "Het normaliseren van antidemocratisch rechts­-extremistisch gedachtegoed kan leiden tot haat tegen minderheden en tot intolerantie tegen iedereen die als vijand wordt gezien."

Zwarte kleding

Het werd zaterdag dus snel veel radicaler dan alleen een protest tegen immigratie. "Het voelde alsof er geen algehele controle was over wie er allemaal wel en niet bij waren", zegt Kadijk.

Dit is de reportage die verslaggever Pepijn Crone die dag maakte:

Op beelden is te zien dat een deel van de aanwezigen zich alleen verbaal uitte, maar dat een specifieke groep daadwerkelijk overging tot geweld.

"Op een gegeven moment kwam er een groep bij", zegt de onderzoeker. "Ze kwamen aanlopen als één geheel, de groep die nu door sommigen de hooligans wordt genoemd. Ze staken vuurwerk af en riepen leuzen. Hun kleding was zwart en vaak gezichtsbedekkend. Het was echt een stoet." Waarom zij geweld gingen gebruiken, is niet duidelijk.

Er gingen geruchten dat tegendemonstranten, zogenoemde antifascisten (Antifa), het protest wilden verstoren. Om die reden zouden hooligans zich bij de betoging hebben gevoegd. De hooligans zouden vervolgens de demonstratie moeten beschermen.

Dat Antifa-groepen zouden komen, is volgens onderzoeker Kadijk in dit geval waarschijnlijk een spookverhaal. Ook Antifa-groepen zelf zeggen: er was geen tegenprotest gepland. Toch werd de komst van tegendemonstranten verwacht, blijkt uit groepen op sociale media. "Ik sla die linkse ratten kapot", werd bijvoorbeeld gezegd in een chat.

'Niemand van Antifa gezien'

"Zelf heb ik ook niemand van Antifa gezien”, zegt Kadijk. "Ik zag niemand die kleding of symbolen kenmerkend van antifascisten droeg. Ik heb geen gedrag of leuzen gehoord. Er waren voor mij geen aanwijzingen voor hun aanwezigheid."

"Antifa draagt hier geen verantwoordelijkheid voor", zegt ook extremisme-expert Jelle Postma van Justice for Prosperity. Hij zegt resoluut: het geweld is gepleegd door een extreemrechtse groep.

Zorgelijk, en ook veelzeggend, vindt Postma, is dat de schuld door sommigen toch bij deze groep wordt neergelegd. In de Tweede Kamer is vorige week een motie aangenomen om Antifa aan te merken als terroristische organisatie. Volgens Postma draagt dat actief bij aan polarisatie. "Het betekent in de kern: angst als verdienmodel."

Niet zomaar hooligans

Maar wie waren het dan wel, die groep die overging tot geweld? Postma waarschuwt de groep niet slechts te kwalificeren als hooligans. "Ik zeg niet dat er geen hooligans waren. Maar het gaat hier om mensen die riepen: 'Laten we het werk van Hitler afmaken', en andere extreme uitingen. Dat kun je niet zomaar afschuiven op voetbalhooligans."

"Hooligan dekt de lading zeker niet", zegt ook onderzoeker Tanya Mehra van het International Centre for Counter-Terrorism (ICCT). "Een term die de lading wel dekt: politiek geweld."

De politie meldt vandaag dat agenten van de ME 'herhaaldelijk' en 'op meerdere plekken op het Malieveld tegelijk' belaagd en bekogeld werden. Dat is opvallend. Daarmee lijkt het om een gecoördineerde actie te zijn gegaan. 

Samen aanvallen

Dat sluit aan met de waarneming van Willemijn Kadijk van onderzoeksbureau NTA: "Ik hoorde iemand rennen en roepen: ik heb een berichtje gekregen, de politie staat daar! En dan ging een groep met hem mee daarheen. Er was onderlinge uitwisseling en samen aanvallen."

Naast de aanvallen op agenten, werden ook verschillende politievoertuigen in brand gestoken. Later op de middag verspreidde een groep relschoppers zich door het centrum van de stad. Daarbij werd geprobeerd op het terrein van het Binnenhof te komen en werden vernielingen gepleegd aan het partijbureau van D66.

Dat is ook te zien op onderstaande beelden:

"Dit was een mix van mensen waarvan ik dacht: oei", zegt onderzoeker Kadijk. "Ik volg extreemrechts nu tien jaar en dit heb ik nog niet eerder gezien. Hier was een combinatie van groepen waarvan sommigen geweld niet schuwen. Die nemen het niet nauw met de wet. Een ander deel wilde alleen de boodschap overbrengen en zoekt oplossingen binnen de wet."

Tegen die laatste groep wil ze zeggen: "Je kon weg. Bij escalatie riep de politie ook op: ga weg. Als je toch bleef, moet je jezelf afvragen: waarom bleef je daar? Dan steun je een extreemrechtse rel."