'Verloren generatie' dreigt: 134 gemeenten hebben ernstige zorgen over Oekraïense jongeren

46 procent van de gemeenten ziet dat het niet altijd goed gaat met Oekraïense jongeren die in Nederland wonen. Van de gemeenten die zich zorgen maken, geeft één op de drie aan dat de situatie het afgelopen jaar verslechterd is. De gemeente Eindhoven zegt tegen RTL Nieuws: "Mogelijke oorlogstrauma's, een gebrek aan privacy in de opvanglocaties en het ontbreken van toekomstperspectief - omdat er geen zicht is op een einde van het conflict - maken samen dat het mentale welzijn meer onder druk komt te staan."

Heftigere signalen

Ook Maarten Dekker van het Loket Ontheemden Oekraïne Psychosociale Hulp (LOOP) maakt zich zorgen om die groep van 12- tot 25-jarigen. Het LOOP is een ondersteunende overheidsorganisatie waar gemeenten terecht kunnen als ze psychische hulp aan willen bieden aan Oekraïners die zij opvangen. Dekker: "We krijgen steeds meer signalen over Oekraïense jongeren. En die signalen zijn ook steeds heftiger. Denk aan: middelenmisbruik, suïcide, depressieve gedachten, criminele en seksuele uitbuiting."

De mentale problemen hebben vaak allerlei verschillende oorzaken, maar Dekker ziet wel een patroon: "Moeders die zijn vaak fulltime aan het werk en die missen ook een partner die nog aan het vechten is in Oekraïne. Dus die zijn emotioneel ook op. Die hebben niet altijd de ruimte om voor hun kind te zorgen. Dus die kinderen, ja, die jongeren zijn dan op zichzelf aangewezen. Maar in een land dat ze niet kennen, in een opvanglocatie, ze spreken de taal niet. Dus dat is echt wel problematisch."

Uitzichtloosheid

Vooral de onduidelijkheid over hun toekomst zorgt voor problemen bij Oekraïense jongeren, zegt de gemeente Oisterwijk: "De oorlog duurt voort, de toekomst voor de Oekraïense jongeren blijft onduidelijk. De Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) wordt telkens met een jaar verlengd, waardoor deze doelgroep ieder jaar weer dezelfde onzekerheid doormaakt; bijvoorbeeld over (voortzetting van) de opvang en over een eventuele verhuizing." 

Ook de gemeente Heerlen ziet die worsteling bij de jongeren uit Oekraïne: "Omdat de jongeren een groot deel van hun jeugd nog in Oekraïne hebben doorgebracht, zitten ze vaak in spagaat tussen de keuze om terug te gaan naar Oekraïne of om aan een toekomst in Nederland te werken. Dit alles zorgt ervoor dat jongeren in onze ervaring niet altijd lekker in hun vel zitten, in een levensfase waarin identiteit en toekomst sowieso voor velen een groot vraagteken zijn."

De gemeente Zwolle maakt zich zorgen dat deze groep jongeren eindigt als een 'verloren generatie'.

Toekomst in Nederland of Oekraïne?

Op dit moment worden 127.280 Oekraïense ontheemden opgevangen in Nederland. De meerderheid van hen woont in gemeentelijke opvanglocaties. 

Zij vallen onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming Oekraïne: een regeling die ervoor zorgt dat Oekraïners in Europese landen, en dus ook in Nederland, opgevangen kunnen worden. Daar hoort bij dat ze hier recht hebben op opvang, onderwijs, zorg en hier mogen werken. Dat is dus anders dan andere vluchtelingen, die via een asielprocedure in Nederland zouden kunnen blijven. 

Die richtlijn voor Oekraïners is tijdelijk en wordt steeds met een jaar verlengd. De huidige loopt tot 4 maart 2027. Of die daarna nog een keer verlengd kan worden, is onduidelijk. En wat er met Oekraïners gebeurt als de oorlog dan nog steeds gaande is maar de richtlijn afloopt, is ook niet duidelijk. Moeten zij dan alsnog de asielprocedure in? Is het de bedoeling dat ze teruggaan naar Oekraïne? Dat zijn vragen waar Europa en de Nederlandse politiek voorlopig nog geen antwoord op hebben.

Naast duidelijkheid over de toekomst en die tijdelijke richtlijn, vindt Dekker van het LOOP het belangrijk dat er meer gebruik gemaakt moet worden van Oekraïense zorgprofessionals: "Dat kan helpen om jongeren en hun ouders betere emotionele ondersteuning te bieden. En ook meer laagdrempelige ondersteuning, om beter te leren met onzekerheid om te gaan, met een nieuw land en hoe je daar moet aarden."

Eén van de problemen waar de oudere jongeren tegenaanlopen gaat al opgelost worden: onlangs werd in de Tweede Kamer een motie aangenomen dat Oekraïense jongeren een minder hoog bedrag aan collegegeld gaan betalen. Dat collegegeld kan nu namelijk oplopen tot tienduizenden euro's per jaar, omdat Oekraïense studenten officieel niet onder de Europese Unie vallen en daarmee het zogenoemde 'instellingstarief' moeten betalen. Gemeenten zeggen tegen RTL Nieuws dat zij veel jongeren zien die hierdoor na hun middelbare school in een gat vallen. 

Het vinden van de juiste hulp is ook lastig voor verschillende gemeenten. Zo zegt de gemeente Maashorst: "Veel jongeren zijn getraumatiseerd en het is niet eenvoudig om de juiste psychische hulp voor en met hen te vinden."

Oekraïense hulpverleners

Empatia is een programma van de Opora Foundation, die Oekraïense psychologen en maatschappelijk werkers in Nederland aan het werk probeert te krijgen. Via hun hulplijn krijgen ze ook steeds ernstigere signalen over het mentale welzijn van Oekraïense jongeren in Nederland. Marina Rozhniatovska van Empatia: "Als die kinderen en jongeren professionele hulp nodig hebben, proberen we hen aan Oekraïense psychologen te koppelen, maar dat lukt helaas niet altijd."

Ook het LOOP, dat gemeenten ondersteunt, zou graag zien dat op veel meer opvanglocaties Oekraïense zorgprofessionals beschikbaar zijn. Maarten Dekker: "Op die manier kunnen we ouders en jongeren betere emotionele ondersteuning bieden, op een manier waarbij ook begrip is voor de Oekraïense cultuur."

Het blijkt niet altijd eenvoudig om geschikte Oekraïense hulpverleners te vinden, omdat hun Oekraïense diploma's hier niet direct erkend worden. In juni trok de Adviesraad Migratie daarover ook al aan de bel. Katja Rusinovic van de Adviesraad: "De sleutel ligt bij Oekraïens sprekende hulpverleners die trauma's kunnen herkennen, met de jongeren in gesprek kunnen en hun begrip en ondersteuning kunnen bieden." Volgens Rusinovic zouden er versnelde trajecten moeten komen om diploma's van deze hulpverleners erkend te krijgen en zou er meer gekeken moeten worden naar online hulp van Oekraïners uit andere landen.

Verantwoording

RTL Nieuws benaderde voor dit onderzoek alle 342 gemeenten in Nederland. Bijna de helft (156 gemeenten) reageerde. De reagerende gemeenten vormen in grote lijnen op basis van ligging, inwoneraantallen en stedelijkheid een afspiegeling van alle Nederlandse gemeenten.

De Oekraïense onafhankelijkheidsdag wordt ook door Oekraïners in Nederland gevierd. Maar met zeer gemengde gevoelens, laat deze video zien: