Veel minder windenergie dan gedacht: door het weer, maar ook door fout ministerie

Een beeld zegt meer dan duizend woorden, dus daarom hieronder de grafiek met de windsnelheid op Schiphol dit jaar. Nu wordt ingeschat dat we uitkomen op een windsnelheid van gemiddeld 4,6 meter per seconde. Dat was een aantal jaar geleden nog flink hoger.

Steeds meer bebouwing

Daar ligt ook direct een probleem. Het is een trend. Niet alleen dit jaar is de wind een stuk minder aanwezig, maar langzaam wordt het buiten steeds wat rustiger. Volgens klimaatwetenschapper Peter Siegmund van het KNMI heeft het een duidelijke oorzaak.

"De wind wordt afgeremd door alles wat uitsteekt", zegt Siegmund. En het is niet zo dat achter een gebouw de wind meteen weer op volle sterkte terug is. "Ver achter dat gebouw is de wind nog altijd minder hard."

Hogedrukgebieden zorgen voor weinig wind

Op zee zie je daarom over het algemeen dat de wind niet afneemt. Dat zie je in de grafiek hieronder. "Er is niet direct een link met klimaatverandering. Klimaatmodellen voorzien geen verandering van de windsnelheid", zegt Siegmund.

Maar dit jaar speelde er nog iets anders. Er waren namelijk veel hogedrukgebieden in het voorjaar. "Waardoor het zonnig en droog was in het voorjaar en daarbij ook weinig wind", zegt meteoroloog Maurice Middendorp van Buienradar.

Ook dat past in een trend: "De afgelopen jaren hebben we weinig wind gehad door veel hogedrukgebieden door de zwabberende straalstroom", zegt Middendorp. De straalstroom is de wind die op 10 kilometer hoogte waait. Die is vaak heel stevig, soms wel meer dan 350 kilometer per uur. 

Middendorp: "Afgelopen voorjaar was het meest rustige voorjaar sinds het begin van de windmetingen."

Minder energie

Of dit in de toekomst doorzet is onduidelijk, want wind en klimaatverandering in Nederland is 'niet iets waar we veel over kunnen zeggen volgens de wetenschap', zegt Middendorp.

Waar het door komt maakt misschien ook niet uit, maar minder wind betekent minder windenergie, toch een drijvende kracht achter onze stroomvoorziening. 

Vorig jaar werd dan bijvoorbeeld ook minder windenergie opgewekt dan dit jaar, terwijl er wel meer windmolens staan. 

Maar er is nog iets dat de opbrengst van windenergie drukt en dat heeft niets te maken met het klimaat. De Nederlandse overheid overschat de opbrengsten van windenergie namelijk flink, onderzocht de TU Delft. Dat komt volgens hen onder meer omdat de windmolens die op zee staan, elkaars wind meer blokkeren dan we dachten.

Energie-expert Martien Visser legt uit hoe dat werkt: "Een windmolen haalt energie uit wind, als er verderop weer een windmolen staat, moet de wind van bovenaf worden aangevuld. Dat is nooit helemaal net zoveel wind als bij de eerste windmolen, maar dat schatten we volgens deze studie dus echt verkeerd in. Dat proces verloopt nog trager dan we dachten."

Hoogleraar Carlos Simao Ferreira van de TU Delft vertelt dat het ministerie uitgaat van veel te positieve beramingen, met alle gevolgen van dien. Ook het ministerie zou dat inmiddels zelf inzien, maar nog zeker niet de juiste maatregelen hebben genomen.

Veel meer windparken nodig

De toekomstige opbrengst van windenergie zou volgens de TU Delft met maar liefst 50 procent worden overschat. Naast het blokkeren van de turbines zouden de bladen van de windmolens ook nog op andere manieren de lucht beïnvloeden, met een lagere opbrengst tot gevolg.

Volgens hoogleraar Ferreira moeten er tot wel 50 procent meer windparken komen om de hoeveelheid groene stroom op te wekken die voor 2040 gepland staat.

De gevolgen kunnen groot zijn, zegt ook energie-expert Martien Visser. "Het eerste gevolg is dat we een gat hebben in onze energiebegroting. Wind levert een belangrijke bijdrage en dat gat moet opgevuld worden. Met meer molens op zee, of kerncentrales, maar op korte termijn waarschijnlijk met gascentrales, al willen we van fossiele brandstof af natuurlijk."

Het tweede probleem zijn de kosten van windenergie. Want die worden hoger, als de productie achterblijft. Nederland wil steeds meer windenergie produceren, maar dat blijkt op deze manier nog een stuk duurder dan gedacht.

Reactie ministerie

Visser verbaast zich erover dat meerdere partijen in de markt ervan moeten hebben geweten dat de beramingen te rooskleurig waren, maar daarvoor niet hebben gewaarschuwd.

Het ministerie zelf stelt dat het de verwachtingen al naar beneden bijgesteld heeft. "In de nieuwe scenario's voor 2040 houden we zelfs rekening met een lagere opbrengst van 42 procent per windmolen." Het ministerie zegt dat het voor toekomstige windparken gaat kijken hoe de opbrengst van windenergie verder verbeterd kan worden. "Daarbij onderzoeken we bijvoorbeeld of minder windmolens per vierkante meter kan helpen."

42 procent minder opbrengst

Een opvallende uitspraak, aangezien in hun eigen document 'Windenergie Infrastructuurplan Noordzee' dat deze zomer verscheen, nog werd gerekend met een positiever scenario. Ze schreven zelfs dat een scenario van 42 procent minder opbrengst dan nu als 'relatief pessimistisch' moet worden ingeschaald.

Volgens de onderzoekers in Delft gaat het nog veel verder. Zelfs het meest negatieve scenario dat door de overheid wordt genoemd - en waar dus niet van wordt uitgegaan - zou nog steeds 20 procent te positief zijn.

De overheid geeft dus aan meer ruimte te willen geven aan de windmolens, om de opbrengst van de energie op te krikken.

Batterijen?

Maar dat is volgens hoogleraar Ferreira geen oplossing. Volgens hem is er namelijk niet genoeg ruimte op de Noordzee. "Scheepsroutes, visserij, iedereen wil een plekje op de zee. Voor alle stroomwensen in de toekomst is niet genoeg plek."

Voor de toekomst zijn er nog twee mogelijkheden om de hoeveelheid stroom op te krikken. "Technologie waardoor de lucht makkelijker van bovenaf naar de windmolens toekomt", zegt Ferreira. Dan zou je de wind minder geblokkeerd worden dan nu het geval is. En een ander: opslag van energie. Hoe beter dat gaat, hoe meer we kunnen produceren.

Dat laatste gebeurt al voor een deel. Maar er is nog veel te winnen. Hoe dat gaat, zie je in onderstaande video: