Een jaar na de moord op Khashoggi: is er echt iets veranderd?

Meteen nadat de dood van Khashoggi bekend was geworden, wezen beschuldigende vingers in de richting van de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman, die opdracht gegeven zou hebben voor de moord. Maar hij heeft alle verwijten aan zijn adres altijd afgedaan als onzin.

Documentaire

Tot vorige week, toen gaf hij voor het eerst toe dat ook hij verantwoordelijkheid draagt voor de moord omdat het gebeurde 'terwijl ik aan het roer stond'. Dat zei hij in een documentaire van de Amerikaanse Public Broadcasting Service (PBS). Het is de eerste keer dat de kroonprins zich openlijk uitliet over de moord.

De moord op Khashoggi: wat is er precies gebeurd?

Vandaag een jaar geleden, om 13:17 uur, ging de Saoedische journalist Jamal Khashoggi het Saoedische consulaat in Istanbul binnen om zijn scheidingspapieren op te halen. Zijn nieuwe verloofde bleef buiten op hem wachten. Vergeefs. Haar geliefde kwam nooit meer naar buiten.

Vermoord

Al snel wisten de Turken te melden dat Khashoggi op gruwelijke wijze in het consulaat was vermoord. Vanaf dat moment gingen de wildste verhalen rond over wat er met het lichaam van Khashoggi gebeurd zou zijn.

Pas twee weken later meldden de Saoedi’s dat Khashoggi inderdaad om het leven was gekomen, maar dat dit het gevolg was van een gevecht.

Audiofragmenten

Al snel bleek het toch anders te zitten. De Apple Watch van Khashoggi had alle audio van dat bewuste moment in het consulaat opgenomen. Hoewel deze fragmenten tot op de dag van vandaag geheim zijn gebleven, niet verspreid onder media, hebben Turkse journalisten toch naar de opnamen kunnen luisteren.

De fragmenten liegen er niet om. Khashoggi zou eerst verteld zijn dat ze hem mee terug naar Saoedi-Arabië zouden nemen. Daarna werd gezegd dat ze hem in slaap zouden brengen, waarna de laatste woorden van Khashoggi volgden: "Ik heb astma, alsjeblieft, je wurgt me."

Kettingzaag

Khashoggi zou zijn verdoofd met een kalmerend middel en daarna gestikt met een plastic zak over zijn hoofd. Nadat hij was gedood, zou zijn lichaam in stukken zijn gezaagd. In de fragmenten zou een elektrische zaag te horen zijn geweest. Wat daarna met de lichaamsdelen is gebeurd, is nog steeds niet duidelijk.

Geheime rechtszaak

Een belangrijke adviseur van het Saoedische koningshuis, Saud al-Qahtani, wordt inmiddels verantwoordelijk gehouden voor de dood van Khashoggi. Twitter blokkeerde vorige week zijn account.

Hoewel Saoedi-Arabië zelf elf verdachten zegt te hebben gearresteerd, vindt de rechtszaak over de moord in het geheim plaats. Er zijn een paar hoorzittingen gehouden, maar een berechting blijft tot op heden uit. 

Op de moord werd wereldwijd met afgrijzen gereageerd. Collega-journalisten, mensenrechtenorganisaties en wereldleiders veroordeelden de afschuwelijke daad. Premier Mark Rutte wilde dat 'de onderste steen boven komt'. 

Máxima zweeg

De VN-rapporteur voor buitengerechtelijke executies, Agnes Callamard, deed onderzoek naar de moord. Volgens haar is er 'overtuigend' bewijs dat de kroonprins van Saoedi-Arabië, Mohammed bin Salman, en andere Saoedische invloedrijke personen verantwoordelijk zijn voor de moord. Zij vond het, net als sommige Tweede Kamerleden, ongepast dat koningin Máxima tijdens de G20-topbijeenkomst een ontmoeting had met de kroonprins en de moord niet ter sprake bracht.

Hoewel echt harde sancties tegen Saoedi-Arabië uitbleven, werd toch geprobeerd het land te mijden. Zo zegde minister Sigrid Kaag (buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking) in december een handelsmissie af. Dat gebeurde in navolging van minister van Financiën Wopke Hoekstra, die eerder een investeerdersconferentie in het land afzegde. 

Duitsland en Denemarken kwamen met een embargo op de export van wapens naar Saoedi-Arabië. Frankrijk en Duitsland legden een EU-wijd reisverbod op aan 18 Saoediërs die in verband worden gebracht met de moord. Maar een gezamenlijk Europees wapenembargo of andere sancties bleven uit.

Erdogan

De Turkse president Erdogan zei gisteren nog dat Turkije zal blijven aandringen op de waarheid achter de dood van Khashoggi. Hij zei er wel meteen bij dat Saoedi-Arabië een vriend en bondgenoot van Turkije is, maar dat Ankara zich niet stil zal houden. 

Ook de Amerikaanse president Trump onderneemt geen harde acties.. Meer dan een reisverbod voor 17 Saoedi’s kwam er niet. Saoedi-Arabië is zo cruciaal voor de Amerikaanse en regionale veiligheid, dat de VS deze alliantie niet in gevaar laat brengen door een moord op een journalist. De VS heeft verschillende keren verklaard dat er geen klinkklaar bewijs is dat de kroonprins bij de moord betrokken was en kiest in het Midden-Oosten duidelijk voor het eigenbelang. 

Internationaal charmeoffensief

Een jaar na dato lijkt het dus alsof de banden met Saoedi-Arabië weer genormaliseerd zijn. Veel wereldleiders spraken na de moord hun afschuw uit en pleitten voor gerechtigheid. Maar tot nu toe lijken het vooral veel woorden en maar weinig daden.

Saoedi-Arabië lijkt tegelijkertijd bezig met een internationaal charmeoffensief. Niet alleen voerde het afgelopen jaar verschillende hervormingen door, ook opende het land afgelopen week de deuren voor toeristen uit 49 landen, waaronder Nederland. Voorheen werden alleen visa verstrekt aan met name pelgrims, zakenmensen en buitenlandse werknemers.

Dakar-rally en G20-top

Maar wie heeft er opdracht gegeven voor deze moord? Waar is het lichaam van Khashoggi? Zal ooit verantwoording worden afgelegd voor de brute moord op een onschuldige journalist? Het is de vraag of er ooit een sluitend antwoord komt op deze vragen.

Saoedi-Arabië organiseert volgend jaar ook nog eens de Dakar-rally én de G20-top. Met deze activiteiten in het vooruitzicht, samen met de gespannen situatie in het Midden-Oosten en politieke belangen van verschillende westerse landen, lijkt er geen ruimte meer voor het oplossen van een moord die een jaar geleden gepleegd is.