Waarom Polen (nog) niet tekent voor de Europese klimaatdoelen

Dat de Polen moeilijk te overtuigen zouden zijn, was al voor de Eurotop bekend. Ook Tsjechië en Hongarije hadden bezwaren tegen de klimaatplannen van de Europese Commissie, maar zetten uiteindelijk wel hun handtekening.

Polen draait op kolen

Polen zegt dat het 'op dit moment niet kan beloven' dat het in 2050 geen CO2 meer uitstoot. Het land is voor 78 procent van zijn energievoorziening afhankelijk van kolencentrales. De steenkolen en bruinkolen die daarin verbrand worden, komen uit Poolse kolenmijnen in het zuiden van het land. En in die mijnen zijn nog altijd zo'n 100.000 mensen aan het werk.

"De Poolse regering weet heus wel dat steenkool vervuilend is, en bruinkool al helemaal", zegt correspondent Jeroen Akkermans. "Er sterven volgens schattingen jaarlijks zo'n 45.000 mensen in Polen aan de gevolgen van luchtverontreiniging. Toch heeft de regering absoluut geen haast om van de kolen af te stappen."

Waar Duitsland in 2038 wil stoppen met alle kolencentrales, heeft Polen de ambitie uitgesproken om het aandeel van kolencentrales in de energievoorziening per 2030 terug te brengen naar 60 procent, zegt Akkermans. "Dat heeft ook met nationale trots te maken. Polen hebben het idee: wij zijn een mijnwerkersland."

Warschau zoekt compensatie

Toch is Warschau niet doof voor de argumenten uit Brussel, zegt Louise van Schaik, onderzoeker bij Clingendael. Zij wijst erop dat de Poolse regering onlangs een zogenoemde non-paper publiceerde, een informeel voorstel waar geen officiële consequenties aan verbonden zijn.

Daarin suggereerde de regering dat het zou kunnen instemmen met de Brusselse klimaatvoorstellen, als daar genoeg compensatie tegenover zou staan. "Ik denk dat de Poolse regering komend half jaar eens gaat kijken hoeveel geld ze kunnen krijgen", zegt Van Schaik.

De Europese Commissie lijkt de zorgen van de Polen wel te begrijpen. Dat geldt in elk geval voor Frans Timmermans, bij de Commissie verantwoordelijk voor klimaatzaken. Hij stak eerder dit jaar in het Europees Parlement de inwoners van de Poolse mijnstreek Silezië een hart onder de riem en refereerde daarbij aan zijn jeugd in Limburg, in de tijd dat de kolenmijnen daar gesloten werden.

Fonds van 100 miljard

Brussel heeft ook al voorgesorteerd op het compenseren van Oost-Europese lidstaten, met het Just Transition Fund, een fonds van 100 miljard euro. "Waar dat geld precies vandaan komt is niet helemaal duidelijk. Vermoedelijk gaat het om regionale fondsen die sowieso al voor Oost-Europa bestemd waren", zegt Van Schaik.

"Je kunt je voorstellen dat Warschau daar niet om zit te springen. In dat geval zouden ze hetzelfde bedrag krijgen overgemaakt, maar dan met minder keuzevrijheid bij het besteden van dat geld."

Europese begroting

De landen van de Europese Unie onderhandelen volop over de nieuwe Europese meerjarenbegroting voor de periode 2021-2027. De verwachting is dat die komend jaar wordt afgehamerd onder Duits voorzitterschap, dus in de tweede helft van het jaar.

De onderhandelingen verlopen moeizaam. Door de brexit komt er minder geld binnen en West-Europese landen waaronder Nederland hebben geen zin om veel meer te gaan betalen om dat gat op de begroting te vullen. Bovendien vinden zij dat de EU-begroting sowieso niet groter mag worden dan één procent van het bbp van de EU-landen.

"Dezelfde landen die het belangrijk vinden dat de EU in 2050 klimaatneutraal wordt, willen eigenlijk niks extra's betalen", zegt Van Schaik. "Maar Oost-Europese landen willen na de begripvolle woorden van Timmermans boter bij de vis."

200 jaar bezet geweest

Dat Tsjechië en Hongarije uiteindelijk wel hun handtekening zetten en Polen niet, hoewel zij vergelijkbare bezwaren hebben, heeft volgens correspondent Akkermans te maken met Russisch gas, de belangrijkste energiebron voor veel Oost-Europese landen.

"Polen moet er niet aan denken afhankelijk te worden van Russisch gas. Het land is 200 jaar bezet geweest, onder meer door Rusland. De Polen weten hoe belangrijk het is om te kunnen vertrouwen op je eigen energievoorziening en industrie", zegt hij. "Premier Orbán van Hongarije kan makkelijker overweg met Poetin dan zijn Poolse collega Morawiecki. Datzelfde geldt voor premier Babis van Tsjechië."

Polen gedraagt zich een maatje groter

Van Schaik heeft een andere verklaring waarom Polen als enige EU-land niet heeft getekend voor de klimaatdoelen. "Andere landen zijn makkelijker onder druk te zetten. Polen is een maatje groter en gedraagt zich ook een maatje groter. Van alle landen die sinds 2004 bij de EU zijn gekomen, is Polen eigenlijk het enige land dat zich net zo durft op te stellen als de grote EU-lidstaten in het westen. Warschau durft ook als het erop aankomt nee te zeggen."