Hongkong woedend over verboden herdenking: 'China onderdrukt ons'
Het is een zwarte bladzijde uit de Chinese geschiedenis die Hongkong jaarlijks herdenkt: de op 4 juni 1989 bloedig neergeslagen protesten in Peking. Maar tot grote boosheid van de inwoners van Hongkong gaat de herdenking voor het eerst in 31 jaar niet door.
Reden voor het jaarlijkse protest is een gebeurtenis uit 1989. Een miljoen Chinezen protesteert dat jaar wekenlang op het Tiananmenplein in Peking. Studenten gaan voorop in de strijd en eisen democratische hervormingen van de Communistische Partij.
Vuur geopend op demonstranten
In de nacht van 3 op 4 juni gaat het mis. De overheid maakt een einde aan het protest en zet het leger in. Die opent het vuur op de demonstranten. Het precieze aantal doden dat daarbij valt is nog altijd onbekend. Schattingen lopen uiteen van enkele honderden tot enkele duizenden.
Het neerslaan van de protesten komt niet in de Chinese geschiedenisboeken voor. Maar inwoners van Hongkong willen met een jaarlijkse herdenking de gebeurtenis juist springlevend houden.
Angst voor corona
Daarom verzamelen tienduizenden mensen zich telkens op 4 juni in Victoria Park om samen kaarsjes op te steken voor de slachtoffers. Tot vandaag. De politie verbiedt de herdenking, uit vrees voor het coronavirus.
"Dat is gewoon een drogreden", vertelt James Pui boos. "Wij zijn de enige plek in China waar een Tiananmen-herdenking nog gehouden kon worden. Daarom halen ze alles uit de kast om daar een einde aan te maken."
Pui werd eind vorig jaar verkozen tot raadslid van de Hongkongse wijk North Point. "Normaal ligt met die functie de focus op het controleren van de staat van gebouwen en andere voorzieningen voor inwoners", legt hij uit.
Arrestaties
"Maar met de onrust over hoe de Communistische Partij zich steeds meer met ons bemoeit ziet mijn werk er heel anders uit." Zo stond Pui vorige week uren bij het politiebureau om familieleden van opgepakte betogers bij te staan. "Ze werden gearresteerd bij een demonstratie tegen de nieuwe veiligheidswet. De laatste betoger kwam pas na twee dagen vrij."
Vrijheid
Dat het 4 juni protest niet door mag gaan komt volgens veel inwoners door die nieuwe veiligheidswet. De miljoenenstad bestaat sinds de overhandiging door Groot-Britannie aan China in 1997 uit het één land, twee systemen principe. Hongkong heeft daardoor een eigen democratie en de vrijheid om te protesteren.
De nieuwe wet creëert volgens Pui nu een nieuwe situatie: één land, één systeem. "Het verbieden van het Tiananmen-protest is daar een voorbeeld van", aldus Pui. "Kritiek uiten en protesteren wordt niet meer getolereerd. China onderdrukt ons."
Bij de overhandiging van Hongkong aan China in 1997 werd afgesproken dat Hongkong 50 jaar lang een autonome regio zou blijven. In 2047 valt Hongkong automatisch onder de leiding van Peking. Toch verbaast het China-deskundige Henk Schulte Nordholt niet dat de Communistische Partij zich nu zo'n haast lijkt te maken.
"De Chinese Communistische Partij (CCP) vaart op twee belangrijke peilers: economische groei en het terugwinnen van het territorium dat ooit bij China zou hebben behoord", legt Schulte Nordholt uit. "De economie daalde de afgelopen maanden met 7 procent. Dus om het land te herenigen wil het nu stabiliteit afdwingen in Hongkong en Taiwan binnen afzienbare tijd innemen"
Veroordeling
Groot-Britannië en de Verenigde Staten veroordelen de Chinese zet en noemen het een illegale machtsgreep. Maar die repercussies lijkt de president van China, Xi Jinping, op de koop toe te nemen. "Voor Amerikaanse sancties of het voorstel van de Britten om inwoners van Hongkong een visum te geven is China niet zo gevoelig."
"Maar een internationaal verbond van democratische landen dat de handel en investeringen met China beperkt tenzij Peking zich anders gedraagt is een nachtmerrie voor de CCP." Daarom is het volgens de China-expert belangrijk dat de Europese Unie samen met de Verenigde Staten optrekt. "Dat is de enige manier om Xi Jinping te laten zien dat er ook aan zijn ambities een grens zit."
Henk Schulte Nordholt was zelf getuige van de historische nacht
In 1989 maakt Henk Schulte Nordholt van dichtbij mee hoe China definitief haar eigen pad kiest. Namens de Amro bank, later gefuseerd met ABN, is hij die periode in Peking om er een Nederlands kantoor te openen.
"Een fascinerende tijd om er te zijn. Want het communistische China leek met die wekenlange en massale protesten toch ineens een heel andere toekomst tegemoet te gaan."
Heggenschaar
Maar in de nacht van 3 op 4 juni ziet de Nederlander hoe de protesten slecht aflopen. "Ik was 's avonds bij een borrel van een diplomaat toen wij hoorden van een escalatie op het Tiananmenplein", vertelt hij.
"Toen ik daar aankwam had het leger het vuur al geopend. Samen met andere mensen rende ik uit veiligheid naar een hotel waar veel buitenlanders verbleven."
"In dat hotel maakte ik een nogal botte manier van censuur mee toen ik naar huis wilde bellen. Met een grote heggenschaar liep een Chinees op mij en de telefoon af. Zonder aarzelen knipte hij de lijn van de telefoon door."
Online herdenken
In Hongkong blijven ze ondanks de restricties en geregeld harde politieoptredens plannen maken om te demonstreren. Net als de voorgaande Tiananmenplein-herdenkingen worden er op deze 4 juni kaarsjes uitgedeeld.
"Ik ga ondanks het verbod wel naar Victoria Park. Maar uit angst voor hard optreden van de politie durven veel mensen zich daar niet meer te verzamelen", legt het lokale raadslid James Pui uit. "Verspreid over de stad zullen we daarom kaarsjes uitdelen zodat heel Hongkong verlicht wordt en kan herdenken.
En ook online zal er door veel mensen herdacht worden. De Communistische Partij kan allerlei regels veranderen, maar gelukkig niet onze manier van denken."
