EU straft China om onderdrukken Oeigoeren, China slaat stevig terug

1. Waarom deze strafmaatregelen tegen China?

Volgens de EU schendt China de mensenrechten van de Oeigoeren, een Turkse en overwegend islamitische etnische minderheid. In China worden naar schatting 1 miljoen Oeigoeren vastgehouden in interneringskampen in de grensregio Xinjiang. Zelf noemt China het 'heropvoedingskampen'.

De EU heeft nu vier Chinese overheidsfunctionarissen op een sanctielijst gezet voor hun betrokkenheid bij de onderdrukking van de Oeigoerse bevolking. Zij mogen niet meer reizen naar de EU en hier geen banktegoeden meer aanhouden. De vier kunnen hiertegen in beroep gaan bij een Europese rechter.

2. Hoe heeft China gereageerd?

Behoorlijk snel én stevig. Een aantal Europese politici, diplomaten en onderzoekers zijn per direct niet meer welkom in China, Hongkong en Macau. Tweede Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma van D66 wordt specifiek genoemd op de lijst. En de Nederlandse EU-ambassadeur Delphine Pronk is niet meer welkom omdat ze werkt voor het verbannen Politiek en Veiligheidscomité van de EU.

Dat geldt ook voor onder anderen vijf Europarlementariërs en de Duitse onderzoeker Adrian Zenz, die onderzoek deed naar de kampen in Xinjiang, en de kritische directeur Björn Jerdén van het Zweedse nationale kenniscentrum over China.

"Een verrassend felle reactie van China", zegt China-deskundige Frans-Paul van der Putten van Clingendael. "De sancties zijn vooral gericht op mensen die volgens het land hebben bijgedragen aan het schaden van de Chinese reputatie. Omdat China ruzie heeft met de VS was juist de verwachting dat het Europa te vriend wilde houden."

3. Wat vindt Sjoerd Sjoerdsma er zelf van?

Het D66-Kamerlid zegt zelf verrast te zijn dat China direct parlementariërs, academici en EU-instanties straft. "We kunnen concluderen dat China gevoelig is voor druk. Het is onze plicht als parlementariërs om de democratie en mensenrechten te verdedigen. Ik zal dat blijven doen", zegt hij tegen RTL Nieuws.

Sjoerdsma hoopt vooral dat meer van zijn Europese collega's zich nu zullen uitspreken. "Zolang de genocide op de Oeigoeren voortduurt, mogen we niet zwijgen. Zolang mensenrechten worden geschonden, kunnen wij niet stil zijn." Hij zegt verder dat het buitenlandbeleid van de EU 'tanden' heeft gekregen omdat ook sancties zijn uitgedeeld aan functionarissen en instellingen in Noord-Korea, Libië, Zuid-Soedan, Eritrea en eerder Rusland.

4. Krijgt de verbannen politicus voldoende steun?

Zowel premier Mark Rutte als buitenlandminister Stef Blok noemen de straf voor Sjoerdsma en de andere politici, diplomaten en onderzoekers 'onacceptabel'. Zij hebben daarom de Chinese ambassadeur in Nederland, Tan Jian, op het matje geroepen. Voor Sjoerdsma voelt dit naar eigen zeggen als een steun in de rug. "Ook zij staan pal voor de Nederlandse democratie."

Het steekt Blok vooral dat het gaat om democratisch gekozen volksvertegenwoordigers. "Dat is echt van een heel andere orde dan de mensen die wij op de EU-sanctielijst geplaatst hebben, daar is zorgvuldig onderzoek naar gedaan", zei Blok tijdens een persconferentie in Brussel. Hij benadrukte ook dat Sjoerdsma zijn sancties niet kan aanvechten.

5. Heeft dit verder nog gevolgen voor Nederland?

De sancties doen de relatie tussen Nederland en China zeker geen goed. Hoewel de twee landen volgens China-expert Van der Putten twee totaal verschillende wereldvisies hebben als het gaat om bijvoorbeeld mensenrechten, is die onderlinge relatie 'heel goed'.

Van der Putten: "Veel van het nieuws over China dat wij hier in Nederland meekrijgen, is negatief. Dat geldt ook wanneer China wordt behandeld tijdens debatten in de Tweede Kamer." Dat is volgens hem vaak terecht, maar het geeft geen volledig beeld. "China is als handelspartner erg belangrijk voor Nederland. Bovendien is China de belangrijkste motor van de wereldwijde economische groei. Nederland profiteert daar enorm van."

Denk bijvoorbeeld aan het nieuwe investeringsverdrag waarover de EU en China in december een principeakkoord sloten. Hiervan zouden ook Nederlandse ondernemers kunnen profiteren, maar door de sanctiestrijd lijkt een definitief akkoord plots ver weg.