Viroloog Koopmans: 'WHO moet knoop doorhakken over inspectie in lab Wuhan'

Koopmans is hoogleraar virologie aan het Erasmus MC in Rotterdam en was begin dit jaar vier weken in China samen met haar collega's van een internationaal onderzoeksteam van de WHO.

Hun conclusie? Er zijn geen aanwijzingen dat het virus is ontstaan in een laboratorium. Uitsluiten kan niet, maar het meest aannemelijk is volgens het team dat het coronavirus vanuit vleermuizen via een 'tussengastheer' (mogelijk een ander dier) in de mens is gekomen.

Speculaties onderzocht

Dus een helder antwoord op de vraag is er nog niet. Gisteren riep president Joe Biden de Amerikaanse inlichtingendiensten op om onderzoek te doen naar de oorsprong van het coronavirus. "Verdubbel de inspanningen en kom binnen negentig dagen met een conclusie", schrijft de president. Ook hij wil weten wat waar is van speculaties dat het virus uit een laboratorium ontsnapt zou kunnen zijn.

We stellen een aantal vragen aan viroloog Marion Koopmans.

Drie onderzoekers van een lab in Wuhan zijn in november 2019 zo ziek geraakt dat ze met symptomen die leken op Covid-19 in het ziekenhuis zijn beland, schrijft de Amerikaanse krant The Wall Street Journal op basis van anonieme bronnen binnen de Amerikaanse geheime dienst. Wat denkt u als u dat leest?

"Het is een verhaal dat we eerder hebben gehoord. Het komt uit de hoek van de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo. Ik zou zeggen: zoek het uit, want het speelt al heel lang deze discussie. De Amerikanen zijn telkens opnieuw gevraagd om hun informatie te delen. Dat doen ze niet en dus blijft dit verhaal maar rondzingen zonder dat het gecontroleerd kan worden."

Er is nu wel beweging. De Amerikaanse president Joe Biden spoort zijn inlichtingendiensten aan tot een nieuw onderzoek. Goed plan?

"De theorie over de ontsnapping uit het lab komt uit de periode van zijn voorganger Donald Trump en blijft opkomen. Biden zal er nu iets mee moeten doen, dat lijkt me goed."

China ontkent dat het virus uit het lab komt. Alle labmedewerkers zijn negatief getest, zeggen ze. Geeft China toegang aan onafhankelijke onderzoekers?

"Wij zijn daar geweest en hebben samengewerkt met Chinese en internationale onderzoekers. We hebben een heleboel dingen bekeken en besproken, inclusief dit lab. We hebben hen gevraagd: wat doen jullie precies, wat zijn de veiligheidsprocedures en hoe bewaken jullie de gezondheid? Hun antwoorden staat allemaal in ons rapport. Wat we niet hebben gedaan is een inspectie. Dat is een heel ander instrument. Zo zijn wij niet op pad gestuurd."

Vindt u dat China genoeg medewerking heeft verleend?

Er is een beeld ontstaan van niet. Maar wij hebben in China erg veel gezien en gehoord van Chinese collega's. Er zijn daar wel duizend mensen mee bezig geweest. China heeft heel veel met ons gedeeld. Maar als je vraagt: hebben wij medische gegevens gezien van deze labmedewerkers? Nee, dat is niet gevraagd en is ook niet iets wat je zo maar mag doen tijdens een wetenschappelijke missie. Dat is dus een inspectie."

Het hoogste orgaan met vertegenwoordigers van de WHO-landen is nu bij elkaar. Kunnen we daar iets van verwachten?

"Ze overleggen ook over ons onderzoek en de druk vanuit Amerika. Wij hebben in ons rapport een lijst aanbevelingen gedaan voor vervolgstudies. Dat ligt allemaal klaar. De vergadering van WHO-landen moet nu een knoop doorhakken: wordt het een inspectie in China of de vervolgstudies van het onderzoeksteam. Een eventuele inspectie zou door anderen gedaan moeten worden, bijvoorbeeld inspecteurs van de Verenigde Naties of gespecialiseerde bedrijven die dit goed kunnen doen. China wil geen inspectie, of alleen als dat ook in labs in Amerika gebeurt die samenwerken met Wuhan. Als een inspectie in China wordt afgedwongen, denk ik dat China verder niet mee zal werken aan vervolgstudies, want het is een politiek steekspel wat heel gevoelig ligt." 

Kunt u één belangrijke aanbeveling uit jullie rapport noemen?

"Dat gaat over de vroegste gevallen van mensen met het coronavirus. Wij willen graag een groot bloedonderzoek uitvoeren op de plekken waar het virus voor het eerst is aangetroffen. Dat is echt iets wat ons een stap verder kan helpen. Dan heb je het over plekken in China, zoals rond de dierenmarkten, maar ook in Italië. Daar moeten we niet te lang mee wachten, want bloeddonaties worden op sommige plekken na twee jaar vernietigd. De tijd tikt." 

Gaat we ooit vaststellen waar het coronavirus is ontstaan?

"Dat weet ik niet. Ik hoop het. Het zijn lastige studies die bij andere infectieziekten ook tientallen jaren hebben geduurd, maar we moeten het proberen. Er zijn belangrijke lessen te leren om een virusuitbraak in de toekomst te voorkomen."