Geen lidmaatschap, wel hulp: dit kan de NAVO nog doen voor Oekraïne

Lange tijd was het een grote wens van Volodomir Zelenski, de president van Oekraïne: lid worden van het militair bondgenootschap van het Westen. Want zou Oekraïne lid zijn, dan zou het Westen militair helpen om Rusland te verslaan. Maar door die wens kan een streep. De NAVO wil Oekraïne er niet bij en dus moet het land op militair gebied op zoek naar andere bondgenoten.

1. Waarom kan Oekraïne geen lid worden van de NAVO?

Voor we kijken naar wie die bondgenoten dan zouden kunnen zijn, eerst de vraag waarom een lidmaatschap er voor Oekraïne niet in zit. We bespreken het met Laurien Crump, hoofddocent Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Utrecht. "De NAVO wil geen oorlog met Rusland", zegt Crump. "Dat is ook een reden dat Oekraïne nooit eerder is toegetreden."

"Volgens artikel 5 – een aanval op één lidstaat is een aanval op alle – zou de NAVO Oekraïne te hulp moeten schieten in een oorlog. Dat risico, wat inmiddels met de huidige oorlog een realiteit is, is te groot voor de lidstaten."

"Zelenski heeft die boodschap nu wel begrepen. De dag na de Russische inval in Oekraïne vroeg hij of zijn land kon toetreden, maar aan de kant van de NAVO bleef het oorverdovend stil", zegt Crump. "En hij zegt er nu niet op zijn blote knieën om te willen smeken."

Volgens Rob de Wijk, oprichter van het The Hague Center for Strategic Studies, speelt er nog een reden mee. "Een harde eis voor NAVO-lidmaatschap is dat een land interne en externe problemen moet oplossen voor het lid kan worden. Dat wil zeggen: de NAVO wil geen onveiligheid importeren vanuit een ander land. Toen Poetin in 2014 de Krim annexeerde, was het eigenlijk al gebeurd. Door die mate van onveiligheid kan Oekraïne geen lid worden van de NAVO."

2. En die no-flyzone. Waarom komt die er ook niet?

"Zo'n no-flyzone klinkt misschien heel vriendelijk, maar dat betekent dat als Rusland in het Oekraïense luchtruim vliegt, de NAVO de Russische toestellen neer moet knallen. En dat betekent weer dat de NAVO zich alsnog in het conflict mengt", zegt Crump.

Rob de Wijk: "Tijdens de strijd tegen Saddam Hoessein, is in Irak wel gekozen voor een no-flyzone. Maar toen ging het om een situatie die zich alleen in Irak afspeelde. Dat is in Oekraïne anders. Het gevaar komt daar van een buurland. Dat betekent in dit geval dat je een no-flyzone niet alleen in Oekraïne, maar ook boven Rusland moet afdwingen. Als je de NAVO de afgrond in wil helpen, moet je dat doen."

3. De premier van Polen heeft het na zijn bezoek aan Kiev over een NAVO-vredesmissie. Wat is dat?

"Ik denk dat hij zomaar wat roept", zegt De Wijk. "We zijn gezegend met politici die niet weten waar dit precies over gaat. Een vredesmissie in oorlogstijd kan niet. Dat kan pas als er eenmaal een vredesakkoord is getekend. Dan kan een missie ervoor zorgen dat het land in kwestie stabiel blijft."

"En al zou er een vredesakkoord komen, dan nog kan de NAVO niet de organisatie zijn die daarop toeziet", zegt De Wijk. "Want de NAVO is precies het probleem. Dan zegt Rusland: Kijk, de NAVO is Oekraïne aan het bezetten."

4. Ook de premiers van Tsjechië en Slovenië waren in Kiev. Kunnen zij Oekraïne helpen?

Rob de Wijk: "Het leveren van wapens is een tweezijdige aangelegenheid. Er bestaat niet zoiets als NAVO-wapens. De Amerikanen leveren ze bijvoorbeeld ook. Maar troepen sturen? Als je zelfmoord wil plegen, kan dat. Mocht een Tsjechië, Polen of Slovenië dat doen, dan wordt dat land onderdeel van de strijd. En wat doet de NAVO dan als Polen wordt aangevallen?"

Laurien Crump: "Je merkt dat het idee van een vredesmissie van de NAVO al voor spanningen zorgt binnen die organisatie, en ook binnen de Europese Unie. De EU zei al dat de genoemde landen niet met hen hadden overlegd. Dan weet je genoeg. Ze zien het niet zitten, omdat het westerse bondgenootschap dan alsnog erbij zal worden betrokken."

5. Wat kan de NAVO wel doen om Oekraïne te helpen?

"Eigenlijk niet veel", zegt De Wijk. "Vooral ook door de afgelopen dertig jaar aan bezuinigingen. Er zijn geen grote gevechtseenheden meer met heel veel vuurkracht. Wat dan nog wel kan: het sturen van radarvliegtuigen. Daarmee kijken ze in Oekraïne wat er gebeurt. Maar vooral om te kijken of er een aanval tegen de NAVO komt."

Ook een statement vanuit Brussel is een mogelijkheid. Vandaag is daar een NAVO-bijeenkomst met de ministers van Defensie van de lidstaten. "Zo'n statement is bedoeld om het moreel van Oekraïners hoog te houden", zegt Laurien Crump. "En het is een signaal naar Rusland. Ten tijde van onderhandelingen is ieder steuntje in de rug belangrijk. Maar in feite moet de NAVO nu vooral heel behoedzaam opereren."

6. Wat moet de NAVO vooral niet doen?

Rob de Wijk: "Elke stap die zorgt voor verdere escalatie, moet je niet willen. Vandaag zegt Amerika bijvoorbeeld dat Poetin een oorlogsmisdadiger is. Dat is moreel juist, maar erg onhandig."

"Hetzelfde gebeurde bij de Syrische president Assad. Het Westen zei: 'Hij is een oorlogsmisdadiger, dus daar praten we niet meer mee.' Ook dat is moreel te rechtvaardigen, maar als er niet meer te praten valt, dan is het voor degene die een oorlogsmisdadiger wordt genoemd, rationeel om door te vechten", zegt De Wijk.

"Ik vrees dat het Westen dingen gaat doen die goed lijken, maar verkeerd uitpakken. Dingen die ervoor zorgen dat er niet meer met Poetin te praten valt. Dat je hem uiteindelijk voor het gerecht wil hebben, is helder. Maar laat eerst de oorlog afgelopen zijn."