Graaft Poetin zijn eigen graf? 'Niemand durft hem tegen te spreken'
De oorlog in Oekraïne duurt nu al vier weken en als het Kremlin de Oekraïners heeft onderschat, is er een grote kans dat dat komt door Vladimir Poetin zelf. Hij omringt zich alleen nog met vertrouwelingen die hem blijven steunen. Niemand spreekt zijn plannen tegen. Wie dat wel doet, is zijn macht en geld kwijt.
Het rommelt een beetje in de kring rondom de Russische president. Recent heeft een aantal vertrouwelingen het veld moeten ruimen, onder wie generaal Roman Gavrilov. "Hij zou zijn ontslagen, omdat hij zich verzette tegen de strijdplannen van Poetin", zegt Ruslandkenner Hubert Smeets. En gisteren zou Anatoli Tsjoebajs, die al twintig jaar een belangrijke rol speelt in Rusland, gespot zijn in Istanbul.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Hubert Smeets noemt ook een ander voorbeeld: Sergej Beseda. Hij zou huisarrest hebben gekregen. "Het is niet toevallig dat uitgerekend Beseda ervoor had moeten zorgen dat Rusland spionnen op belangrijke plekken in Oekraïne zou krijgen die informatie konden doorgeven. Misschien deugde die informatie niet of is het hem niet gelukt het netwerk op te zetten."
Veel te verliezen
Wie blijven er dan over in de cirkel rond Poetin? Smeets heeft een vermoeden: "Poetin zal zich vooral omringen met een groepje vertrouwelingen en functionarissen die hij soms al tientallen jaren kent." De meesten kent hij van zijn tijd bij de KGB, de belangrijkste geheime dienst van de voormalige Sovjet-Unie.
"Je mag aannemen dat zij de plannen van Poetin steunen", zegt Smeets. "Want wie dat niet doet, kan een hoop verliezen." Zo raken de gevallen kopstukken hun macht kwijt, maar ook de financiële steun vanuit het Kremlin. "Daarom denken Poetins vertrouwelingen wel twee keer na voordat ze hem tegenspreken."
Onvoldoende geïnformeerd
Niemand brengt Poetin dus op andere gedachten. En dat is een gevaar. "Een van de grootste bedreigingen voor dictators is dat ze niet meer objectief worden geïnformeerd over de gang van zaken." Dit wordt ook wel een dictator trap genoemd. Dat is een Engelse term voor het verschijnsel dat dictators fouten gaan maken, omdat ze niet meer voldoende geïnformeerd zijn.
Dat gevaar dreigt ook voor Poetin. Met een selectief groepje van dezelfde vertrouwelingen raakt Poetin steeds minder goed geïnformeerd over de oorlog die hij voert, zegt Smeets. En dan kan Poetin ook cruciale informatie mislopen.
De door Poetin zelf geformeerde groep jaknikkers kan dus juist een valkuil voor hem worden. "Neem de tegenstand van de Oekraïners. Door het Kremlin werd die onderschat." Volgens Smeets zijn er twee oorzaken mogelijk daarvoor: "Óf de veiligheidsdiensten waren onvoldoende op de hoogte, óf ze hebben het niet durven zeggen tegen Poetin."
Zo lijkt Poetins beleid een gevaar voor hemzelf. Maar daar blijft het niet bij: "Als hij onvoldoende op de hoogte is en erachter komt wat er wél aan de hand is of opnieuw tegenslagen krijgt, dan kan hij gekke dingen gaan doen." En ook in dat geval zal waarschijnlijk niemand om Poetin heen hem afremmen.
Eva Hartog: 'Vertrouwelingen zijn vooral onderdanen'
Naar de buitenwereld toe probeert Poetin te laten zien dat alles volgens plan gaat, maar we zien barsten en scheuren, zegt Ruslandcorrespondent Eva Hartog. "Het is allemaal niet zo mooi als Poetin ons én de Russische bevolking doet geloven."
Tot nu toe heeft nog niemand van Poetins vertrouwelingen publiekelijk afstand van de president genomen. Maar dat betekent niet dat er achter de schermen niets gebeurt, benadrukt Hartog. "We krijgen het alleen niet te horen. Zo wordt heel veel gespeculeerd over de Russische minister van Defensie, Sergej Sjojgoe. Hij dook gisteren weer op, maar hij was bijna twee weken van het toneel verdwenen. Er zijn tekenen en signalen dat er onrust is binnen de elite."
"We dachten altijd dat Poetin een klein groepje mensen om zich heen had die hem adviseerden", zegt Hartog. "Maar het blijkt nu dat er sprake is van nog veel meer hiërarchie waarbij één persoon alle beslissingen neemt zonder zich te laten adviseren: Poetin. Zijn vertrouwelingen zijn vooral zijn onderdanen."
Dat kwam op 21 februari heel goed tot uiting: dat is de laatste keer geweest dat Poetin, met zijn vertrouwelingen, op de Russische tv te zien was. "Daar viel echt iets op: Poetin stelde zich heel machtig op en de mensen om hem kwamen heel onzeker en angstig over. Eén van de machtige mannen, een spionagebaas, begon bijvoorbeeld te stotteren. Daaruit blijkt wel dat één persoon alle beslissingen neemt, zonder te overleggen."