Seksueel geweld en verkrachting gebruikt als oorlogswapen: daders gaan vaak vrijuit

Naakte lichamen van vrouwen, deels verbrand. Misschien om bewijs te vernietigen. Fotograaf Mikhail Palinchak schokt de wereld met zijn beelden uit Boetsja. Steeds meer vrouwen en meisjes doen hun verhaal aan lokale journalisten, mensenrechtenorganisaties en de politie over seksueel geweld door Russische soldaten.

Een vrouw uit Kharkiv vertelde aan de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) dat ze meerdere keren verkracht is, dat de Russische soldaat haar sloeg en haar gezicht en nek verwondde met een mes. Continu hield hij een geweer op haar gericht. De gedetailleerde beschrijving is in het rapport van HRW te lezen.

'Verschrikkelijke verhalen'

"We horen verschrikkelijke verhalen, maar het is onze taak zo goed mogelijk te documenteren wat zich momenteel afspeelt in Oekraïne", zegt Yulia Gorbunova van HRW. Ze is net terug in Polen van haar onderzoek in Oekraïne en zal binnenkort weer teruggaan om meer verhalen op te tekenen.

"We zorgen dat we, als dat kan, ter plekke zijn en spreken met slachtoffers en getuigen. We proberen altijd meerdere personen te spreken over dezelfde gebeurtenissen om een betrouwbaar beeld te schetsen." Daarnaast verzamelt HRW bewijsmateriaal zoals foto's, rapporten uit het ziekenhuis en overblijfselen van raketten.

Gorbunova zegt van nog een aantal gedocumenteerde verkrachtingen te weten. "Maar we zitten nog vroeg in het conflict. Ik vrees dat we nog veel meer van dit soort verhalen gaan horen, vooral vanuit plekken die momenteel onder controle zijn van de Russen. Pas als zij zich terugtrekken, kunnen we echt onderzoek gaan doen."

Jonge meisjes

Intussen stapelen de verhalen zich op. Begin maart zouden al elf gevallen van verkrachting door Russische soldaten in Kherson door een arts zijn bevestigd. Slechts vijf vrouwen overleefden dit. Een groep meisjes uit Marioepol, de oudste nog maar 10 jaar, is opgenomen in het ziekenhuis in Zaporizja. Hun verwondingen: uitgescheurde vagina's. Twee meisjes van 12 en 13 uit Irpin moesten toezien hoe hun ouders werden doodgeschoten, waarna zij zelf werden verkracht.

"En ook tussen de lichamen die nu gevonden worden in Boetsja, zitten veel kinderen met sporen van seksueel geweld", zegt Maria Dmytrieva. De Oekraïense feminist en activist werkt vanuit een voorstad ten zuiden van Kiev aan het documenteren van seksueel geweld tijdens deze oorlog.

"Maar vaak zijn de slachtoffers terughoudend om hierover te praten en ze gaan ook lang niet allemaal naar de politie", zegt Dmytrieva. "We wachten momenteel op medische gegevens van de obducties. Elk lichaam dat is gevonden, wordt onderzocht."

Dmytrieva houdt haar hart vast voor wat nog gaat komen. Ze kent de verhalen van verkrachting al sinds de oorlog in 2014 begon in het oosten van Oekraïne. Volgens een studie van het Eastern-Ukrainian Center for Civiv Initiatives (EUCCI) had één op de vier vrouwen te maken met een vorm van seksueel geweld door de separatisten in de regio. Vrouwen werden daar bijvoorbeeld gevangengenomen en maandenlang misbruikt. Zij deden eerder al hun verhaal. Volgens de Oekraïense overheid zou het om duizenden gaan.

Seksueel geweld als oorlogswapen

De Britse journalist Christina Lamb, die een boek schreef over oorlogsverkrachting, noemt het ook wel 'het goedkoopste wapen dat de mens kent'. Door seksueel geweld te plegen, voornamelijk tegen vrouwen, vernederen de Russische soldaten hen en hun familie. Wanneer dat op grote schaal gebeurt, wordt de heel samenleving hierdoor ontwricht. Slachtoffers kunnen te maken krijgen met stigma's en hun leven is voor altijd verwoest. Het kan ook een tactiek zijn om mensen te verjagen en zo een gebied in te kunnen nemen.

Soms wordt het ook ingezet als middel om genocide te plegen. Door reproductieorganen van vrouwen te beschadigen of vernielen, zodat ze geen kinderen meer kunnen of willen krijgen. Of door abortus te verbieden, waardoor vrouwen bevallen van kinderen van hun verkrachter. Mannen worden vermoord, vrouwen verkracht. Op die manier probeert de agressor een bevolkingsgroep uit te roeien.

Verkrachting werd al in 1919 als oorlogsmisdaad benoemd. Sinds 1949 staat het in de Geneefse Conventie. Pas in 1992 werd hier voor het eerst een beroep op gedaan, door twee vrouwen die tijdens de oorlog in Bosnië slachtoffer werden van seksueel geweld. Naar schatting zijn daar in de jaren negentig 50.000 vrouwen verkracht. Slechts iets meer dan zeventig daders zijn daarvoor berecht. Ook voor oorlogsverkrachting in Rwanda en Congo zijn daders gestraft. En terwijl er veel getuigenissen zijn van verkrachtingen van Jezidi's door de terreurbeweging IS, zijn daarvoor nog geen daders gestraft.

In haar boek betoogt Lamb dat verkrachting nog te veel als bijzaak wordt gezien en dat rechters het niet serieus genoeg nemen. Ze bestrijdt het idee dat seksueel geweld nu eenmaal bij een oorlog hoort en dat het niet nodig is dat apart te benoemen als er al sprake is van marteling en moord.

"Het is inderdaad extreem moeilijk om daders te berechten, maar dat betekent niet dat de slachtoffers het er maar bij moeten laten zitten. Alle getuigenissen die bij de politie gedaan zijn, moeten uiteindelijk verzameld worden voor het Internationaal Strafhof", zegt Dmytrieva. Gorbunova doet hetzelfde met haar rapporten. "In het verleden heeft onze informatie geholpen in bepaalde zaken. We hopen dat dat nu weer zo is."