'Egyptische Indiana Jones' wil Rosetta-steen terug: 'Musea moeten af van roofkunst'

Of kunstliefhebbers de Rosetta-steen binnenkort niet in Londen maar in Caïro kunnen bewonderen, is nog maar de vraag. Volgens roofkunst-expert Jos van Beurden is er geen pijl op te trekken of de oproep van Hawass kans van slagen heeft.

"De roep om teruggave van de Rosetta-steen gaat ver terug. Maar er zijn ook meer objecten die Egypte mogelijk graag terug zou willen. Denk aan de Obelisk die in Parijs staat of de beroemde buste van Nefertiti die in Berlijn tentoongesteld staat", zegt van Beurden. Het British Museum heeft in ieder geval nog niet gereageerd.

Sleutel tot ontcijfering Egyptische hiërogliefen

De omzwervingen van de Steen van Rosetta lezen als een avonturenverhaal: troepen van Napoleon maakten de steen in 1799 buit bij de Egyptische plaats Rosetta (het huidige El Rashid). Toen de Fransen zich twee jaar later overgaven in de kuststad Alexandrië kwam de steen in Britse handen, die het object naar Groot-Brittannië verscheepten.

De steen is nu tentoongesteld als een van de topstukken van het British Museum in Londen. Op de granieten steen uit de tweede eeuw voor Christus staan dankbetuigingen van priesters aan de farao. De Steen van Rosetta is zo bijzonder omdat er naast hiërogliefen ook vertalingen opstaan, onder meer in het oud-Grieks. Dit was een belangrijke sleutel voor wetenschappers om de eeuwenoude Egyptische hiërogliefen te ontcijferen.

Gesteund door bekende Egyptische intellectuelen is de invloedrijke archeoloog Hawass nu een petitie gestart om de Rosetta-steen weer in Egyptische handen te krijgen. "Deze zaak is niet te stoppen", zegt hij tegen de krant The National.

De afgelopen jaren is de discussie over de teruggave van roofkunst opgelaaid. Het resultaat daarvan is dat steeds meer Europese landen die roofkunst bezitten gehoor hebben geven aan oproepen om geroofde kunst terug te laten keren naar de landen van herkomst. Volgens Van Beurden is er sprake van een cultuuromslag.

Talloze claims uit Nigeria

Zo heeft Nigeria de afgelopen jaren onder meer bij Britse en Duitse musea claims neergelegd om bronzen beelden terug te krijgen. Want wat de Rosetta-steen voor Egypte is, zijn de zogeheten Benin Bronzes voor Nigeria. Het gaat om kunst uit het voormalig koninkrijk Benin (in het huidige Nigeria) die in musea van voormalige kolonisatoren terecht zijn gekomen.

Verschillende Britse en Duitse musea hebben al aangegeven Benin Bronzes terug te willen geven aan Nigeria. Duitsland wil afstand doen van meer dan duizend kunstobjecten. Onlangs werd bekend dat het Britse Horniman Museum 72 bronzen beelden terug zal geven.

Dat betekent overigens niet dat al deze kunstobjecten ook allemaal fysiek teruggaan naar het land van herkomst. "Nigeria wil een nieuw museum bouwen waar de Benin Bronzes tentoon worden gesteld maar daar kan lang niet alles staan", zegt Van Beurden. Daarom kunnen er soms ook afspraken gemaakt, dat de beelden eigendom van Nigeria worden, maar toch in Europese musea te zien blijven.

Nederlandse musea hebben ook 114 Benin Bronzes in hun bezit die als roofkunst worden gezien. Zowel musea als het vorige kabinet hebben aangegeven de roofkunst terug te willen geven, maar vooralsnog is dat niet gebeurd.

Eeuw van (het praten over) teruggave

Landen moeten eerst een claim indienen en daar kan volgens Van Beurden ook tijd inzitten. Duitsland en het Verenigd Koninkrijk hebben die claims van Nigeria al gehad, maar Nederland nog niet. "Mogelijk is Nederland de volgende", zegt van Beurden.

De teruggave van roofkunst aan Nigeria staat volgens hem hoog op de prioriteitenlijst. Bovendien kan Nederland onder meer uit Indonesië en uit Congo ook nog claims verwachten.

Volgens Van Beurden gaat er vanwege onderzoek en politieke besluitvorming veel tijd overheen voordat teruggave een feit is: "Soms wordt er gezegd dat dit de eeuw van teruggave is. Ik zeg liever dat het de eeuw van praten over teruggave is.”

Van Beurden is een voorstander van de teruggave van de roofkunst. "Financiële belangen spelen soms mee, want het trekt toeristen aan. Maar het belangrijkste is dat er met teruggave erkenning is van onrecht. Dat zorgt er ook voor dat de relatie tussen voormalige kolonisatoren en gekoloniseerde landen beter wordt."

Perfecte kopie

Van Beurden ziet dat het belangrijke Duitse museum Humboldt Forum in korte tijd positiever gaan kijken naar de teruggave van roofkunst. "Het British Museum is een van de meest conservatieve musea ter wereld als het gaat om teruggave. Maar ook daar rommelt het", zegt van Beurden.

Doordat landen voor sommige kunst alleen het eigendom opeisen betekent volgens Van Beurden niet dat de Europese musea langzaam maar zeker 'leegraken'. In het geval van de Steen van Rosetta zou er in overleg met Egypte ook nog een 'perfecte kopie' gemaakt kunnen worden zodat de steen zowel in Londen als in Caïro te zien is.