Hoofddoek in de vlammen: Iraanse vrouwen pikken het niet meer

"Vrouwen, leven, vrijheid", scandeert de groep die in een cirkel om het vuur heen staat. De een na de andere vrouw werpt haar hoofddoek onder luid gejoel in de vlammen. "Dood aan de dictatuur!" roepen Iraniërs in andere video's die veelvuldig gedeeld worden.

De 22-jarige Mahsa Amini werd op 13 september in de Iraanse hoofdstad Teheran op gewelddadige wijze gearresteerd door de zedenpolitie. Toen haar broer haar wilde opzoeken op het politiebureau, bleek dat ze in een ambulance onderweg was naar het ziekenhuis. Enkele dagen later overleed ze. En dat omdat ze haar hoofddoek niet droeg volgens de wetten die de Iraanse regering vrouwen oplegt.

Sindsdien gaan duizenden mensen door heel Iran de straat op, doen vrouwen massaal hun hoofddoeken af en knippen ze hun haar af. Al vier mensen zijn tijdens de protestoen om het leven gekomen.

Bij Radio Zamaneh in Amsterdam gaat het bijna nergens anders meer over. De protesten domineren het dagelijks werk van de kleine groep journalisten. Vanuit Nederland brengen ze het nieuws uit Iran aan Perzisch-sprekenden wereldwijd. "Wat vrouwen in Iran nu doen is ongelooflijk dapper", zegt Lily, die bij Radio Zamaneh werkt. "We hadden niet verwacht dat dit zo groot zou worden. Maar mensen zijn echt woedend. Ik denk dat wat er met Mahsa gebeurt heel herkenbaar is voor veel mensen. De zedenpolitie staat erom bekend om vrouwen fysiek en verbaal te mishandelen."

Omdat er in Iran weinig internationale journalisten werkzaam zijn en de Iraanse media niet vrij zijn, vindt het nieuws over de protesten vooral via sociale media zijn weg naar de buitenwereld. Als het internet het doet ten minste, want regelmatig wordt dit afgesloten. Lily en haar collega's bekijken continu video's om te achterhalen hoeveel mensen waar precies protesteren.

Via hashtags als #MahsaAmini en #WalkingUnveiled delen Iraanse vrouwen hun protest. "We haten de Islamitische Republiek. We hebben zoveel gehuild, maar denk niet dat omdat we huilen, dat we zwak zijn", spreekt de vrouw richting de camera. Ze neemt de video op met haar telefoon terwijl ze in de auto zit. "Onze woede is groter dan het verdriet en we staan samen sterk en zullen doorgaan tot de dag dat jullie allemaal hangen. (..) Waarom hebben jullie haar gearresteerd? Voor dit?" Ze houdt haar hoofddoek vast en gooit hem via het autoraam naar buiten. "Tot ziens."

"Het is de opeenstapeling van dit soort incidenten waardoor deze protesten nu zo groot zijn", zegt Peyman Jafari, onderzoeker aan het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis. "Want de regering van Raisi heeft bij haar aantreden gezegd dat de vorige regeringen te laks zijn geweest met kledingvoorschriften en ze zijn dus strenger gaan optreden."

"Een tweede reden is dat eigenlijk de afgelopen decennia er steeds meer een verschuiving heeft plaatsgevonden, zowel cultureel als religieus. Mensen pikken deze maatregelen niet meer." De leus 'Vrouwen, Leven, Vrijheid' vat dat volgens Jafari goed samen. Het symboliseert de sociale en politieke beperkingen waar mensen tegenaan lopen en het gaat letterlijk over het recht om te kunnen leven."

Zedenpolitie

Iran is sinds 1979 een Islamitische Republiek, waar de Islamitische wetten gelden en de religieuze leider Khamenei het voor het zeggen heeft. De zedenpolitie (ook wel moraalpolitie of religieuze politie genoemd) ziet toe op het naleven van de normen en waarden zoals die door de regering gesteld zijn. De politie rijdt bijvoorbeeld in busjes rond door de steden en arresteert regelmatig vrouwen. Het gaat dan vooral om de verplichte hoofddoek, maar ook te strakke broeken of te kleurrijke kleding kan een reden zijn om naar het politiebureau gebracht te worden.

Opvallend aan de huidige protesten is dat ze ook breed gedragen worden, door verschillende groepen in de maatschappij. Ook veel mannen gaan mee de straat op. En ook vrouwen die zelf wél kiezen voor een hoofddoek, steunen de vrouwen die zich daartegen verzetten. Iraniërs worden al decennia onderdrukt en door hoofddoeken te verbranden en afbeeldingen van de hoogste leider Khamenei te verscheuren, lopen ze veel risico. Iran heeft enorm veel politieke gevangenen en wordt regelmatig beschuldigd van martelingen.

En tóch gaan mensen de straat op en in sommige video's is zelfs te zien hoe ze de politie weten terug te dringen. Heel even wint de massa het van het regime.

Betekent dit het begin van een nieuwe revolutie? "Als historicus ben ik altijd heel voorzichtig om dit soort uitspraken te doen.", zegt Jafari. "De protesten worden steeds heviger en steeds georganiseerder. Maar er ontbreekt nog wel een nationale leiding, mede doordat de regering bekende kopstukken oppakt."

"Maar we zitten wel op een kantelmoment. Voorheen waren er individuele protesten, vrouwen die zonder hoofddoek de straat op gingen. Nu is dat collectief en zie je dat de muur van angst is verdwenen. Volgende protesten zullen hierop voortbouwen. En ook aan de kant van de staat en hun aanhang zie je een omslag."

Jafari ziet verwarring bij de regering: moeten ze de repressie opvoeren, met als mogelijk gevolg dat ze zelfs de steun van de conservatieven in de bevolking verliezen, of moeten ze concessies doen? "Nu kiezen ze eerst nog voor repressie, want ze willen geen zwakte laten zien. Maar ik denk dat ze misschien iets minder met die busjes op straat gaan rijden en vrouwen gaan aanspreken op hun hoofddoek, zoals bij Mahsa gebeurde. Maar als ze die concessie doen, zal dat stilletjes gaan, anders zou het gezichtsverlies zijn."

Is het denkbaar dat de verplichte hoofddoek verleden tijd wordt in Iran? "Niet binnen een paar maanden", zegt Jafari. "Maar het debat wordt wel steeds heftiger en doordat het grootste deel van de mensen deze wet niet wil, zien steeds meer mensen in dat het niet houdbaar is. Maar Khamenei is hier een echte hardliner in, dus ik zie het niet zo snel gebeuren."

Vrijheid

Recent waren er geruchten dat het niet goed zou gaan met de gezondheid van de 83-jarige opperste leider. "Er gaat echt een crisis van leiderschap ontstaan als hij sterft. Er staat niemand achter hem die hem kan opvolgen." Dit kan mogelijk een moment worden dat Iran als land een andere richting inslaat. Maar Jafari benadrukt dat Iraniërs niet alleen demonstreren tegen de leider, maar tegen de dictatuur als geheel. "Dat is een belangrijk sentiment. Deze mensen laten zien dat ze geen leider meer willen die zijn macht misbruikt."

Het is afwachten hoe deze protesten zich verder ontwikkelen. Lily kijkt vanuit Nederland hoopvol toe. "Het is de droom van elke vrouw dat ze kan dragen wat ze wil. Het is moeilijk om te zeggen welke kant het opgaat. Mensen zijn verenigd, maar we kunnen niet verwachten dat de verplichte hoofddoek helemaal verdwijnt, alleen maar omdat vrouwen zich er meer tegen verzetten."