Strijd voor onafhankelijkheid leeft op in Schotland: 'Frustratie dat Londen voor hen bepaalt'
Mogen de Schotten volgend jaar opnieuw naar de stembus om zich uit te spreken over hun onafhankelijkheid van het Verenigd Koninkrijk? Over die netelige kwestie buigt het Britse Hooggerechtshof zich vanaf vandaag. Zelf zijn de Schotten tot op het bot verdeeld.
Een onafhankelijk Schotland dat zonder Britse bemoeienis zijn eigen koers vaart en zich ook weer zo snel mogelijk aansluit bij de EU: dat is de vurige wens van de Schotse premier Nicola Sturgeon, de leider van de Scottish National Party (SNP), die vorig jaar mei een klinkende overwinning behaalde bij de regionale parlementsverkiezingen.
Datum alvast geprikt
Nu wil Sturgeon dat haar landgenoten zich uitspreken over haar onafhankelijkheidsdroom. Ze heeft alvast een datum geprikt voor dit referendum: 19 oktober 2023. Maar de kersverse Britse premier Liz Truss ziet dat niet zitten. Haar regering blokkeert de volksstemming. Dus stapte de Schotse regering naar het Britse Hooggerechtshof.
De hoogste Britse rechter buigen zich deze week over de vraag of Schotland een raadgevend onafhankelijkheidsreferendum mag houden zónder toestemming van de regering in Londen. "De kwestie leeft absoluut weer", zegt correspondent Anne Saenen vanuit Londen. "Sturgeon ziet haar politieke overwinning als een mandaat van het Schotse volk voor een nieuw referendum. Ze is heel strijdbaar."
'Nee' in 2014
Een nieuw referendum inderdaad. Want Schotland hield op 18 september 2014, met toestemming van de toenmalige Britse premier David Cameron, ook al een referendum met de vraag: moet Schotland een onafhankelijk land worden?' Een krappe meerderheid (55,3 procent) antwoordde 'nee'.
Daarmee ging de storm voor even liggen. Tot dat andere referendum voor een daverendere verrassing zorgde: op 23 juni 2016 stemde een kleine meerderheid (51,9 procent) van het Britse volk voor de brexit, de historische uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de EU. Na lang onderhandelen werd het begin 2020 officieel.
Alleen stemde een meerderheid van de Schotten (net als Noord-Ierland en de regio Groot-Londen) tegen het Britse vertrek uit de EU. "Sturgeon gebruikt de brexit nu als argument om een nieuw referendum af te dwingen", zegt de Britse politicoloog John Curtice, hoogleraar aan de universiteit van Strathclyde in Glasgow. "In 2014 speelde de houding ten opzichte van de EU geen rol in het Schotse referendum. Dat is sinds de brexit overduidelijk veranderd."
Schotten volledig verdeeld
Maar hoe dichtbij is die onafhankelijkheid Schotland dit keer, mocht het tweede referendum er inderdaad komen? Curtice, een vooraanstaand opiniepeiler, wijst op zijn laatste peiling van afgelopen weekend. Daarin was 49 procent voor onafhankelijkheid, en 51 procent tegen. Curtice: "Dat is de verdeling die de peilingen de laatste achttien maanden al zo'n beetje aangeven. Premier Sturgeon moet duidelijk nog veel Schotten overtuigen om te kiezen voor onafhankelijkheid."
Tegenstanders van een onafhankelijk Schotland wijzen, net als in 2014, vaak op de economie. "Schotland is al honderden jaren onderdeel van het VK en zij denken dat de Schotten zichzelf economisch niet op de been kunnen houden zonder de Britten", zegt correspondent Saenen.
Dan zijn er meer vraagtekens: een Schots leger? Een Schotse munt? Nieuwe handelsverdragen sluiten? En hoe komt de grens er straks uit te zien? Saenen: "Dat zien tegenstanders allemaal niet zitten. Nog los van de verdeeldheid die een referendum onder de bevolking zaait."
Frustratie
Maar dan is er die haast traditionele Schotse haat tegen de besluiten die 'in 'het zuiden' worden genomen. Saenen: "Er is frustratie dat in Londen voor hen wordt bepaald. Het idee dat Schotland een vergeten uithoek van het VK is. Daarbij hebben de Schotten geen goed woord over voor oud-premier Boris Johnson, en bij Liz Truss zal dat niet veel anders zijn. Veel Schotten vinden dat ze er in Londen maar een zooitje van maken."
Dus zal Sturgeon het ijzer willen smeden nu het weer heet is, na twee jaar waarin vooral de coronapandemie de aandacht opeiste. Om alle twijfelaars en tegenstanders te overtuigen, schreef haar regering al twee overheidsdocumenten ('white papers') onder de titel 'Bouwen aan een nieuw Schotland', waarin de weg naar een zelfstandig Schotland uitvoerig wordt bepleit. Met 19 oktober 2023 als de grote dag waarop het nieuwe referendum wordt gehouden.
"Veel Schotten vinden dat ze er in Londen maar een zooitje van maken."
Debat brandt los
"Komende maandag komt het volgende white paper uit", zegt politicoloog Curtice. "We gaan dan zien dat de Schotse regering en Sturgeons partij SNP al hun kaarten op tafel gooien. Als het Britse Hooggerechtshof in de tussentijd oordeelt dat het referendum er niet mag komen, dan zal het debat in Schotland pas echt losbranden."