Heroïnetekort dreigt door verbod papaverteelt: zorgen om gevaarlijker alternatief
Bijna alle heroïne in Europa komt uit Afghanistan. Door een verbod van de taliban op de papaverplant waar heroïne van wordt gemaakt, zou volgend jaar een tekort kunnen ontstaan. Klinkt misschien als een goede ontwikkeling, maar mogelijk wordt dat gat opgevuld door andere drugs – die nog risicovoller zijn. Zal dat ook in Nederland het geval zijn?
Hele velden vol met lichtroze papaverbloemen. 177.000 hectare, verspreid over meerdere regio's van Afghanistan. Op het oog onschuldig, maar uit de zaadpeul van deze bloem wordt de morfine gewonnen waar heroïne – en andere natuurlijke opiaten – van wordt gemaakt. Tot dit jaar dan, want de taliban hebben na het overnemen van de macht in Afghanistan de papaverteelt verboden.
In Europa komt het grootste deel van de illegale morfine uit Afghanistan, waardoor de kans bestaat dat op de Europese markt een tekort aan heroïne ontstaat, stelt de politieke krant Politico.
Opiaten uit papaver
Opium wordt gemaakt van het ingedroogde sap van de papaverplant. Middelen die uit opium worden gehaald worden opiaten genoemd. Morfine is zo'n opiaat. Heroïne, een afgeleid product van morfine, is ook een opiaat.
Niet alle opiaten worden uit opium gewonnen. De drug fentanyl wordt gezien als een synthetisch opiaat.
Wat betekent dat voor heroïnegebruikers in Europa? Naar schatting gebruikten in 2020 zo'n miljoen Europeanen heroïne of andere opiaten. Maar minder heroïne in Europa betekent niet automatisch minder verslaafden. "Dat is een naïeve gedachte", zegt Daan van der Gouwe van het Trimbos-instituut, het kenniscentrum voor drugs. "De verslaving aan de roes die zo'n middel geeft is hardnekkig."
Afkicken is moeilijk, zelfs voor mensen die het echt willen. Laat staan voor mensen die het gedwongen moeten doen omdat er geen heroïne verkrijgbaar is. "Die zullen dan waarschijnlijk eerder naar andere verdovende middelen of opiaten grijpen, waar een heel scala aan bestaat."
Maatregelen nodig
Politico schrijft dat een tekort aan papaver het 'winstgevender' kan maken voor criminelen om 'synthetische opiaten te produceren, zoals fentanyl'. Ook het Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving (EMCDDA) houdt rekening met die optie. In het jaarlijkse Europese drugsrapport van 2022 schrijft EMCDDA dat het 'belangrijk' is om 'maatregelen te nemen om de mogelijkheid van vervanging van heroïne door synthetische opioïden of andere drugs te beperken'.
Tijdens de coronapandemie zag de EMCDDA dat effect al. Toen maakten sommige Europese landen melding van een tekort aan heroïne, en merkte het op dat andere middelen die drug vervingen.
Overdosis-epidemie
En dat is een probleem, want die kunstmatige opiaten zijn vaak nog gevaarlijker dan heroïne, omdat ze krachtiger zijn. De drug fentanyl is bijvoorbeeld 50 keer sterker. Om olifanten te verdoven wordt ook een afgeleide van fentanyl gebruikt. Twee milligram van de stof – zo'n vijf korrels zout – kan al dodelijk zijn.
Dat is terug te zien in cijfers uit de Verenigde Staten, waar van een 'overdosis-epidemie' wordt gesproken. In 2021 stierven meer dan 98.000 mensen aan drugsoverdoses die voorkomen hadden kunnen worden – een toename van 781 procent sinds 1999. Bijna 70 procent van die overdoses kwam door synthetische opiaten, voornamelijk fentanyl.
Fentanyl kwam ooit op de markt als pijnstiller. Voor de eeuwwisseling werden pijnstillers in de VS veel te snel voorgeschreven, terwijl werd ontkend hoe verslavend ze zijn. Doordat fentanyl zo krachtig is, is het veel moeilijker te doseren door mensen die het als pijnstiller gebruiken.
Het aantal sterfgevallen neemt vooral toe onder tieners. Dat komt doordat drugsbendes het nu ook versnijden met recreatieve drugs, bijvoorbeeld in xtc of cocaïne. Het is namelijk goedkoop te produceren, en zeer verslavend. NRC schreef vorig jaar: "Wie de warme, gloedvolle roes van dit spul eenmaal heeft ervaren, wil nooit meer iets anders: in veel Amerikaanse steden is gewone heroïne dan ook goeddeels verdreven door fentanyl."
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Europese situatie
In Europa ziet dat beeld er nu nog heel anders uit. Waarnemingscentrum EMCDDA schat dat 6400 mensen in 2020 overleden aan een overdosis. Bij de meesten van hen ging het daarbij om opiaten. In Europese landen gaat het dan vooral om heroïne, en nog niet om synthetische opiaten. In het Europese drugsrapport schrijft de EMCDDA: "Hoewel heroïne de meestgebruikte illegale opioïde blijft in Europa en de drug is die verantwoordelijk is voor de meeste drugsgerelateerde overlijdens, is er toenemende bezorgdheid over de rol van synthetische opioïden in het Europese drugsprobleem."
Zorgen zijn er onder andere omdat de productie van allerlei synthetische drugs blijft toenemen in Europa. Het gaat niet zozeer om fentanylsoorten. In 2020 kwam de EMCDDA naast fentanyl nog negen nieuwe synthetische opiaten tegen. De organisatie denkt dat dat onder andere komt doordat Europa scherper is op fentanyl door het grote aantal overdoses in de VS.
Ook Van der Gouwe herkent dat. "We zien inderdaad dat het gebruik van synthetische opiaten de laatste jaren is toegenomen in Europa", zegt hij. "Maar dat staat totaal niet in verhouding tot het probleem in de VS."
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Waakzaam
En hoe zit het in ons eigen land? Hier zijn vooral zorgen om het feit dat tussen 2008 en 2017 vaker opiaten als pijnstillers werden voorgeschreven, zo bleek uit een Nederlands onderzoek. In diezelfde periode kwamen ook meer mensen in het ziekenhuis of de afkickkliniek terecht door opiaten. Vanaf 2014 tot 2017 nam ook het aantal opiaatgerelateerde overlijdens toe. De onderzoekers waarschuwen dan ook: "Hoewel Nederland bij lange na niet in de buurt komt van de opiaatepidemie in de VS, moeten veilige richtlijnen worden ingesteld voor het voorschrijven ervan, om verdere escalatie te voorkomen."
Ook bij het Trimbos-instituut komen signalen binnen dat steeds meer mensen zich aanmelden bij afkickklinieken in Nederland met een verslaving aan fentanyl of andere opiaten dan heroïne. Het beeld komt dus overeen met dat in Europa.
Het aantal heroïnegebruikers in Nederland ligt al jaren tussen de 0,3 en 0,5 procent van de bevolking. In 2021 hadden ongeveer 50.000 volwassen Nederlanders de drug ooit gebruikt. "Dat klassieke beeld verandert wel iets, maar we voorzien voorlopig in Nederland nog geen grote gevolgen van een eventueel heroïnetekort", zegt Van der Gouwe.
Volgens hem is de toevoer van heroïne naar Nederland al jaren stabiel, zelfs toen andere landen jaren geleden – toen de taliban ook aan de macht waren – met tekorten kampten. "De praktijk zal uitwijzen hoe serieus dit verbod van de taliban is, of dat het meer voor de beeldvorming is terwijl de toevoer gewoon zal doorgaan."
Toch wil het Trimbos-instituut goed voorbereid zijn mocht de situatie wel uit de hand lopen. Samen met Europese partners heeft het instituut een project afgerond om te weten wat te doen als synthetische opiaten opeens opvallend veel voorkomen. "We maken ons geen zorgen, maar we zijn wel waakzaam voor een situatie zoals in de VS."
