Na zijn dood is Wagnerbaas Prigozjin aan zet: 'Hij weet heel veel'

Twee maanden na de snelle opmars van huurlingenleger Wagner richting Moskou kwam Jevgeni Prigozjin aan zijn einde bij Tver, een stad op 165 kilometer ten noordoosten van Moskou. Ook al ontbreekt de officiële bevestiging voor zijn dood nog, eigenlijk gaat niemand er nog vanuit dat de Wagnerbaas zich niet aan boord bevond van het gecrashte vliegtuig.

Nee, echt verbaasd was Van Koningsbrugge niet toen hij het nieuws gisteravond hoorde. "Je kunt in het Rusland van Vladimir Poetin niet eerst voor verrader worden uitgemaakt en daarna amnestie (kwijtschelding van schuld, red.) krijgen. Daarbij komt de dood van Prigozjin exact twee maanden na de opmars van Wagner naar Moskou. Ook dat is geen toeval: Poetin houdt van symboliek."

Uit de lucht geschoten

Ook historicus Hubert Smeets, oprichter van Raam op Rusland, had de dood van Prigozjin wel zien aankomen. "Maar het duurde wel lang. Dus kennelijk heeft Poetin in de nasleep van die muiterij eerst nog andere hindernissen uit de weg moeten ruimen voordat hij het aandurfde om de liquidatie van Prigozjin in gang te zetten."

Het staat voor Smeets wel vast dat Poetin op één of andere manier betrokken is bij de dood van Prigozjin. "Uit Rusland komen ook geen signalen dat het niet van hogerhand is georganiseerd. Hoogstwaarschijnlijk werd het vliegtuig uit de lucht geschoten met een luchtafweerraket. Er gaat ook wel een theorie rond waarin wordt gesteld dat één van de inzittenden een verjaardagscadeau mee aan boord zou hebben genomen waarin een explosief verstopt zat, maar de theorie rond de luchtafweerraket is het sterkst. Daar zijn ook getuigenverklaringen voor."

Wat hoogleraar Van Koningsbrugge verbaast is dat Prigozjin en Dmitri Oetkin, de nummer twee van Wagner, zich samen aan boord bevonden van het gecrashte vliegtuig. "Blijkbaar waren ze vol vertrouwen dat hen niets kon overkomen. Ik vraag me af waar ze dat vertrouwen op hadden gebaseerd. Het lijkt me onnoemelijk naïef dat Prigozjin geen rekening heeft gehouden met een aanslag op zijn leven en naïef is hij zeker niet. Hij zal dus wel iets georganiseerd hebben voor zijn dood."

Prigozjin weet heel veel, zegt Van Koningsbrugge. Als voormalig restauranthouder in Sint-Petersburg heeft hij de hele Russische elite verwelkomd. "En die komen daar natuurlijk niet alleen om te eten. Aan tafel wordt ook over gevoelige zaken gesproken. Mogelijk heeft hij die op camera kunnen vastleggen als kompromat."

Beruchte term

Kompromat (een Russische afkorting voor compromitterende informatie) is een beruchte term in Rusland. Het is materiaal - vaak waar, maar soms ook niet - waarmee mensen gechanteerd kunnen worden. Rond toenmalig president Donald Trump van de Verenigde Staten hing een zweem van kompromat. Volgens onbevestigde geruchten zou hij over zich heen hebben laten plassen door een prostituee in een hotel in Moskou op hetzelfde bed als waar eerder Barack en Michelle Obama sliepen. Rusland zou over de saillante beelden beschikken.

"Bij welke gebeurtenis dan ook wordt altijd meteen gedacht aan kompromat", zegt historicus Smeets. "Het is goed mogelijk dat Prigozjin dingen weet die andere mensen in Rusland niet weten. Het kan zijn dat-ie wat heeft achtergelaten. Die gedachte ontleen ik aan het feit dat Wagner heeft aangekondigd om wraak te zullen nemen met iets dat mensen 'onaangenaam zal verrassen'. Dat kan kompromat zijn, want ik ga er niet vanuit dat ze nog in staat zijn om Moskou militair te verrassen."

Компромат

Wie in Rusland macht heeft, heeft te maken met kompromat. Dat werkt zo: je verzamelt compromitterend materiaal over je vrienden en vijanden, zodat je ze later kan chanteren en jezelf kan beschermen.

Maar wie in Rusland machtig en rijk is, heeft zelf vaak ook iets te verbergen. Dat kan gaan om omkoping en andere vormen van corruptie, maar ook om verslaving, moordzaken of seksschandalen. Het compromitterende materiaal komt in een lade te liggen, en kan als wapen worden ingezet om iemands reputatie te schaden.

Eén van de meest bekende gevallen van het gebruik van kompromat was in 2016, toen op het Russische televisiekanaal NTV een video werd uitgezonden waarin de Russische ex-premier Michail Kasjanov in bed lag met zijn vrouwelijke assistent. De ex-premier was als oppositiepoliticus al jarenlang kritisch op Poetin. Maar met deze video verloor hij in één klap al zijn geloofwaardigheid.

Onderzoeksjournalisten en oppositiepolitici als Aleksej Navalny delen al jarenlang kompromat over Poetin. Over zijn geheime paleizen bijvoorbeeld, of zijn relatie met de ex-turnster Alina Kabajeva. Aangezien Prigozjin jarenlang met Poetin werkte, is er een kans dat hij kompromat had over Poetin. Dat zou van alles kunnen zijn: dat Poetin bijvoorbeeld ziek is, dat hij betrokken is bij seksschandalen. Om écht impact te hebben, moet kompromat iemands integriteit en geloofwaardigheid aantasten. Wellicht heeft Prigozjin iets gezien wat heel schadelijk is voor Poetin.

Op militair vlak is de rol van Wagner voorgoed uitgespeeld, zegt defensiespecialist Peter Wijninga. "Behalve Prigozjin en zijn rechterhand Oetkin is ook de logistieke baas van Wagner uitgeschakeld. Zo blijven er alleen nog maar losse groepjes Wagnerstrijders over die volstrekt stuurloos zijn. De club valt uit elkaar. Ik denk dat een aantal van hen zint op wraak, maar de vraag is of ze daartoe in staat zijn. Want geld krijgen ze niet meer. Dat ging allemaal via Prigozjin."

Ook correspondent Olaf Koens denkt dat Wagner geen toekomst heeft:

"Er was al niet veel meer over van Wagner", voegt Smeets daar nog aan toe. "Het huurlingenleger trekt zich steeds verder terug uit Afrika en speelt nauwelijks nog een rol in Oekraïne. Het enige lichtpuntje voor Oekraïne is dat Wagner nu ook definitief verdwijnt uit Belarus, van waaruit ze snel in de buurt van Kyiv hadden kunnen komen."

Hoogleraar Russische geschiedenis Van Koningsbrugge verwacht dat Rusland alle resterende Wagnerhuurlingen zal terugtrekken uit Oekraïne om ze weer terug in de gevangenis te zetten, of na herverdeling onder te brengen in het reguliere leger. Hoe dan ook zal er niets van Wagner overblijven na de dood van Prigozjin, zegt Van Koningsbrugge. "Dat zal Poetin niet laten gebeuren. Wagner laten overleven is als slapen met een ratelslang onder je kussen."