Eerste voormalige Sovjetland staat homohuwelijk toe: 'Breuk met oude Rusland'

Nu het kan, wil de 24-jarige lerares Marielle Tuum uit de Estse hoofdstad Tallinn komende herfst trouwen met haar vriendin, met al hun familie en vrienden erbij. "Ik ben heel blij dat ik thuis een echte bruiloft kan houden en daar niet voor naar een ander land hoef", zegt Tuum tegen The Guardian. "Dat zou minder betekenis hebben."

Dat Tuum haar bruiloft in eigen land kan vieren, is bijzonder. Waar dat in veel West-Europese landen het geval is, is Estland pas het tweede Oost-Europese land waar het homohuwelijk vanaf gisteren officieel is toegestaan (naast Slovenië). Ook mogen koppels van hetzelfde geslacht door de wetswijziging kinderen adopteren.

Toen de wet in juni werd aangenomen zei premier Kaja Kallas van Estland dat ze trots was op haar land. "Dit is een beslissing die niemand iets ontneemt, maar die velen iets belangrijks geeft. (...) Iedereen zou het recht moeten hebben om te trouwen met de persoon van wie hij houdt."

Lhbti-organisaties zijn blij met de stap. "Voor ons is dit een heel belangrijke boodschap vanuit de overheid, die zegt dat we eindelijk net zo gelijk zijn als andere koppels, dat we waardevol zijn en recht hebben op dezelfde diensten en dezelfde mogelijkheden", zegt Keio Soomelt van het Baltische Pride Festival, tegen The Guardian.

Veranderende mentaliteit

Volgens het Centrum voor Mensenrechten in Estland is de mentaliteit tegenover homoseksualiteit positiever geworden. In 2012 steunde 34 procent van de 1,3 miljoen mensen tellende bevolking het homohuwelijk. Vorig jaar was dat 53 procent.

Hoe dat komt? Onder andere doordat Estse jongeren in een heel andere maatschappij opgroeien doordat het land sinds ruim dertig jaar niet meer bij de Sovjet-Unie hoort, legt Merili Arjakas uit, junior onderzoeker aan het Internationale Centrum voor Defensie en Veiligheid in Estland.

Tijdens de Sovjettijd was homoseksualiteit strafbaar. "Over het algemeen zien we dat de mensen die tegen gelijke rechten zijn vaak mensen zijn van 50 jaar en ouder, die naar school gingen in het Sovjettijdperk", zegt Arjakas. "Jongere generaties, die zijn opgegroeid in 'de vrije wereld', zien homoseksualiteit daarentegen vaak niet als een probleem." Van de Estse jongeren tussen de 20 en 29 jaar oud was 75 procent voor het homohuwelijk.

Weg van Rusland

Volgens Arjakas speelde de vraag of het land 'tot het progressieve Westen wil behoren of in hetzelfde schuitje wil zitten als Rusland' ook een rol in het totstandkomen van het homohuwelijk. "Eigenlijk zien we al dertig jaar lang dat Estland dichter naar Europa toe beweegt en dezelfde waarden aanhangt", zegt ze. Het anti-lhbti-narratief in Rusland lijkt de laatste jaren juist luider te worden.

Voorstanders van de wetswijziging speelden afgelopen jaar tijdens de stemming in op dat sentiment. Zo verklaarde de politicus Eduard Odinets dat deze stemming 'ons in staat stelt om voor eens en voor altijd te breken met de ideologie en waarden van het Sovjettijdperk'. Ook de vorige president Toomas Hendrik Ilves riep vorig jaar, bij het tekenen van een petitie voor het homohuwelijk, Estlanders op om 'niet te blijven hangen in de Sovjetmentaliteit'.

Na het aannemen van de wet zei premier Kallas tegen persbureau Reuters dat Estland hiermee dezelfde beslissing neemt als 'landen met dezelfde waarden', daarmee doelend op west-Europese landen. Ze voegde toe: "We hebben veel bereikt in de afgelopen dertig jaar, sinds we ons hebben vrijgevochten van de (Sovjet)bezetting."

Liberale regering

Heeft de oorlog in Oekraïne die ontwikkeling, en daarmee de wetswijziging, versneld? Misschien een beetje, denkt Arjakas. "Maar de oorlog heeft vooral indirect effect gehad op deze beslissing." Mede door de oorlog was afgelopen maart de pro-Oekraïense partij van Kaja Kallas namelijk zeer succesvol bij de verkiezingen, waarna de Estse regering voor het eerst uit alleen maar liberale partijen ging bestaan.

Op die manier speelde ook het politieke klimaat mee in het totstandkomen van de wetswijziging. Nu kon Kallas' gematigde Reform Party zich niet langer verschuilen achter een conservatieve coalitiepartner. "De redenering leek te zijn: als het parlement dit nu niet voor elkaar krijgt, zal dit onderwerp de politieke debatten voor de aankomende jaren blijven overheersen."

Niet vanzelfsprekend

Hoewel dit een belangrijke wettelijke stap is voor niet-heteroseksuele Estlanders, kan er in het land vooral op het gebied van publieke opinie nog flink wat verbeteren, zegt de site Equaldex, die homorechten bijhoudt in landen wereldwijd. Volgens die site komt Estland op plek 39. 

Hoewel Estland veel Sovjetwaarden al eerder de rug toekeerde, bleken sommige denkbeelden toch hardnekkig te zijn, zoals die over homoseksualiteit. 2023 was het eerste jaar waarbij in de hiervoor genoemde enquête een meerderheid vóór het homohuwelijk was. Mensen met een homoseksuele relatie zijn over het algemeen nog steeds discreet over hun identiteit, aldus persbureau Reuters. En de helft van hen zou recentelijk intimidatie hebben meegemaakt.

Bovendien, 38 procent van de Estlanders vond homoseksualiteit in 2023 nog steeds onacceptabel. Ter vergelijking: In Nederland vond in 2020 92 procent van de bevolking homoseksualiteit acceptabel.

Arjakas denkt dat er wat meer tijd nodig is en dat de wetswijziging impact zal hebben op de houding tegenover homoseksualiteit in Estland. "Die wordt waarschijnlijk alleen maar positiever, net zoals we in de afgelopen dertig jaar hebben gezien."