Massagraven bij ziekenhuizen Gaza: 'Het beeld roept op tot onderzoek'
Bij het Nasser- en het Al Shifa-ziekenhuis in Gaza zijn de afgelopen week massagraven gevonden. Tientallen mensen lagen daar op één hoop begraven. Al gauw wordt geroepen dat er oorlogsmisdaden zijn gepleegd, maar kun je die conclusie zomaar trekken? RTL Nieuws vroeg het drie experts.
Om te beginnen: een massagraf is niet per definitie een oorlogsmisdaad. Er zijn situaties te bedenken waarbij het de enige optie is. "Het kan een legitieme manier zijn om een maatschappelijke gezondheidscrisis te voorkomen", zegt universitair docent Iva Vukusic van de Universiteit Utrecht. Ze is gepromoveerd op genocide en massageweld.
Massagraf nooit een eerste keuze
Als er bijvoorbeeld op een dag honderden tot duizenden mensen omkomen tijdens een oorlog, is er geen tijd om op een waardige manier individuen te begraven, legt Vukusic uit. "En je moet wel voorkomen dat de overledenen tot ziektes leiden."
Ze benadrukt daarbij dat een massagraf nooit een eerste keuze is en geen waardige manier is om mensen te begraven. "Het is vreselijk als op deze manier met menselijke resten wordt omgegaan."
Vastgebonden handen
Het komt ook voor dat massagraven worden gebruikt om illegale praktijken te verhullen. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij het bloedbad van Srebrenica in Bosnië in 1995.
De Verenigde Naties hebben opgeroepen tot onafhankelijk onderzoek naar de recent gevonden massagraven in Gaza, omdat er getuigenverklaringen zijn die op oorlogsmisdaden zouden kunnen wijzen. "Er zijn lichamen best grof in de massagraven gegooid", zegt verslaggever Midden-Oosten Pepijn Nagtzaam. "Je hoort verhalen over handen die aan elkaar gebonden zijn, maar het is heel onduidelijk wat er precies is gebeurd."
"De berichten over vastgebonden handen en uitgeklede lichamen, roepen wel op tot onderzoek", zegt Vukusic. "Het baart zorgen en er zijn vermoedens dat er illegale handelingen zijn uitgevoerd."
Dat er lichamen met vastgebonden handen zouden zijn gevonden, betekent niet dat iedereen in het massagraf door een oorlogsmisdaad zou zijn gedood. Zo werden de massagraven in de buurt van ziekenhuizen gevonden en is het daarom mogelijk dat er mensen tussen liggen die door medische oorzaken om het leven zijn gekomen, stelt Nagtzaam. Het kan ook nog dat niet alle lichamen op hetzelfde moment zijn begraven.
"Het is van een afstand onmogelijk om te bepalen of er oorlogsmisdaden aan te pas zijn gekomen", zegt Vukusic. "Bij de Geneefse Conventies is bepaald dat bij oorlogen een beperkt aantal burgerslachtoffers mag vallen", legt ze uit. "Dat neemt niet weg dat burgerdoden altijd vreselijk en tragisch zijn."
Om daadwerkelijk conclusies te kunnen trekken over de aangetroffen lichamen, is zorgvuldig onderzoek nodig, vinden de experts.
Bewijs voor vervolging
Maar onderzoek is moeilijk. Gaza is amper toegankelijk voor onafhankelijke onderzoekers. Bovendien is het er gevaarlijk, aangezien de oorlog nog steeds woedt. Toch benadrukt Vukusic het belang van onderzoek: "Het is belangrijk om vast te leggen wat er is gebeurd." Ook kan alleen met onderzoek bewijs van eventuele oorlogsmisdaden worden verzameld.
Een partij die daarbij zou kunnen helpen is de Internationale Commissie voor Vermiste Personen (ICMP). De ICMP hielp bijvoorbeeld ook bij de identificatie van de slachtoffers van vliegtuigramp MH17. "Alles wat je bij een onderzoek doet, van het verzamelen van bewijs tot het identificeren van personen, moet teruggekoppeld kunnen worden aan het plaats delict", zegt Kathryne Bomberger, directeur van de ICMP.
Alleen dan kan het bewijs worden gebruikt voor eventuele vervolging en bestraffing voor oorlogsmisdaden op internationaal niveau, mocht uit onderzoek blijken dat er inderdaad oorlogsmisdaden zijn gepleegd. Denk bij eventuele vervolging bijvoorbeeld aan het Internationaal Gerechtshof (ICJ), dat ook de door Zuid-Afrika aangespannen genocidezaak tegen Israël behandelt.
Plaats delict beschermen
Aangezien het niet meteen mogelijk is om onderzoek te doen bij de massagraven vanwege de veiligheidsrisico's, is het des te belangrijker om de plaats delicten te beschermen, stelt Bomberger. Familieleden zijn bijvoorbeeld al bij de massagraven geweest om hun geliefden te zoeken, wat bepaalde sporen kan beïnvloeden. "Dat blijft een strijd, tussen families die begrijpelijk genoeg wanhopig zijn en de noodzaak om het gebied af te schermen voor onderzoek."
Hoewel het misschien niet direct mogelijk is om de massagraven onafhankelijk te onderzoeken, benadrukt Bomberger dat het dankzij nieuwe technologieën tot tientallen jaren na de gebeurtenissen mogelijk is om mensen te identificeren en onderzoek te doen. Het heeft dus hoe dan ook nut.