Onderzoek: Russische schepen spioneren op Noordzee 'met als doel sabotage'
Russische schepen die zogenaamd wetenschappelijk onderzoek doen op de Noordzee en Oostzee, varen in werkelijkheid in die wateren om systematisch te spioneren. Met geavanceerde apparatuur worden militaire infrastructuur, communicatiekabels, gaspijpleidingen en windparken in kaart gebracht. Ook Nederland is doelwit van de spionage. Dat blijkt uit een groot onderzoek door journalisten uit acht landen, waaraan ook het Nederlandse programma Pointer meewerkte.
De journalisten onderzochten 72 schepen die eerder in verband zijn gebracht met spionage of sabotage. Er werden meer dan duizend berichten onderschept en geanalyseerd die in morsecode waren gestuurd. Ook werden openbare locatiedata (zogenoemde AIS-signalen) van de Russische vaartuigen schepen onderzocht.
Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne maakten deze schepen in totaal 428 reizen. Minstens 54 keer maakten de schepen 'verdachte bewegingen binnen de exclusieve economische zone'. Deze zone, ook wel EEZ genoemd, is het zeegebied van Europese landen dat tot 370,4 km uit de kust ligt.
Opvallend zigzaggen
Uit analyses is gebleken dat de vaartuigen 'extreem langzaam' voeren of een 'opvallend zigzagpatroon' vertoonden. In meerdere gevallen lagen de boten volledig stil. Verdachte reizen vonden plaats voor de kusten van Denemarken (15), Estland (9), Noorwegen (8), Nederland (7), het Verenigd Koninkrijk (9), Finland (4) en Duitsland (2).
De onderzoekers noemen het opvallend dat 'afwijkende scheepsbewegingen' bijna altijd plaatsvonden in de nabijheid van kritieke infrastructuur. Een van de gebieden bij Duitsland is een locatie waar NAVO-onderzeeboten vaak duiken. In Nederland lijken de verkenningen gericht op de windparken voor de Nederlandse kust. Tussen Estland en Finland voeren Russische schepen opvallende routes rond de BalticConnector gaspijpleiding.
James Appathurai, assistent Secretaris-Generaal bij de NAVO, signaleert 'een stijging van bedreigingen voor onze landen' uit Russische hoek. "Ze brengen al onze kritieke infrastructuur in kaart met zeer geavanceerde apparatuur, met als doel het te saboteren." Naast sabotage richt de spionage zich volgens hem op politieke inmenging, desinformatie, cyberaanvallen en kritieke onderzeese infrastructuur.
"Ze zijn allemaal onderdeel van een patroon waar we ons tegen moeten verdedigen. We doen veel, maar we zijn nog niet voldoende voorbereid", aldus Appathurai.
Militairen van de Spetsnaz
De Russische onderzoeksschepen worden volgens Rusland zelf gebruikt voor hydrografisch onderzoek of reddingsoperaties onder het zeeoppervlak. Maar volgens het onderzoek spelen de schepen een 'dubbelrol'. Daarbij zijn ook militairen betrokken, volgens Pointer: "Tijdens missies worden de schepen vergezeld door gewapende militairen, waaronder leden van de Spetsnaz, een militaire eenheid gespecialiseerd in verkenning en sabotage."
De redactie sprak ook een voormalig bemanningslid van onderzoeksschip Sibiryakov. Die vertelde dat Rusland een strategisch voordeel probeert te krijgen: "Als je de onderzeese leidingen in geval van oorlog vernietigt, heb je een voordeel. De directe functie van de onderzoeksschepen is daarom het scannen van de zeebodem en het verstrekken van deze informatie aan het leger."
Volgens de onderzoekers schakelen de schepen van hun transponders uit zodat ze niet gevolgd kunnen worden. Soms worden ze gevolgd door marineschepen van NAVO-landen, maar volgens het zeerecht mogen Russische schepen vrij door onze EEZ-gebieden varen voor bodemonderzoek. VVD-Europarlementariër Bart Groothuis uit daarover zijn zorgen: "Ga er agressief op zitten, hinder ze. Je moet deze dreiging serieus nemen. Zolang we onze diensten er niet op afsturen om amok te maken, voelen die Russen zich vrij die operaties hier uit te voeren."
Bij het onderzoek waren onder andere de Duitse NDR, WDR en SZ betrokken, evenals de Belgische VRT, de Noorse NRK, de Finse Yle en de ERR uit Estland.
Kwetsbaar voor sabotage
Overigens waarschuwde de Nederlandse inlichtingendienst MIVD in het jaarverslag al voor deze praktijken: "De vitale maritieme infrastructuur in het Nederlandse deel van de Noordzee, zoals internetkabels, gasleidingen en windmolenparken, kan kwetsbaar zijn voor sabotage. Rusland brengt deze infrastructuur heimelijk in kaart en onderneemt activiteiten die duiden op spionage en voorbereidingshandelingen voor verstoring en sabotage."
Bert Hubert, expert op het gebied van cyberveiligheid, deelt de mening van de NAVO en zegt dat het doel van zulke verkenningen 'uiteindelijk sabotage' is. "Om te saboteren, moet je eerst spioneren."
Volgens Hubert liggen er 'overal kabels' die kwetsbaar zijn. "Met explosieven kun je de boel stukmaken. Vooral als je dat allemaal tegelijk doet, dus kabels voor communicatie tegelijk met de energietoevoer, dan heb je een goeie chaos te pakken. Kan de Nederlandse overheid dan nog wel met zichzelf communiceren? Ik denk het niet. Na 24 uur zal het vast weer werken, maar in de tussentijd heb je chaos. Het is vooral een effectieve strategie om alle kabels te verstoren als je tegelijk een inval doet."
Daarnaast doet Rusland onderzoek naar het reactievermogen van de NAVO-bondgenoten. "Ze dobberen daar rond en kijken hoe lang het duurt voordat er een reactie komt. Dat kan waardevolle informatie zijn."
Hubert vindt dat de overheid beter moet nadenken over de beveiliging: "Ze hebben het recht daar te varen, maar eigenlijk is het bezopen dat we de Russen maar op onze wateren laten dobberen. Wij vinden het aanleggen van allerlei leidingen en kabels heel belangrijk, maar denken niet goed na over onze veiligheid. Dat nemen we echt niet serieus."