Megaplan moet 300 miljoen Afrikanen elektriciteit brengen: 'Helft continent zonder stroom'
Bijna 600 miljoen mensen in Afrika hebben geen toegang tot elektriciteit. Om daar zo snel mogelijk een einde aan te maken, stelt een groep Afrikaanse landen zijn energiesector open voor energiebedrijven. Ontwikkelingsbanken en investeerders steken ruim 50 miljard dollar in het ambitieuze project.
Welvaart brengen naar tientallen landen en klimaatschade voorkomen, dat zijn de twee pijlers onder 'Mission 300', een groot investeringsproject dat de Wereldbank heeft opgezet in samenwerking met de Afrikaanse Ontwikkelingsbank. Het doel: 300 miljoen mensen toegang geven tot elektriciteit. En dat in de komende vijf jaar.
De staatshoofden en regeringsleiders van 30 van de 54 Afrikaanse landen zijn deze week bijeengekomen op een energietop in de Tanzaniaanse hoofdstad Dar es Salaam. Zij ondertekenden allen een verklaring om samen de 'energiekloof' in Afrika te dichten met behulp van onder meer zonnepanelen.
Doordat 600 miljoen mensen geen stroomvoorziening hebben, koken bijvoorbeeld nog altijd ruim een miljard Afrikanen hun maaltijden op open vuur. Of ze gebruiken traditionele fornuizen die werken op onder meer hout, houtskool of steenkool. Maar ook bedrijven kunnen op veel plekken niet groeien, of überhaupt starten.
'Probleem voor ontwikkeling'
"Grofweg de helft van alle huishoudens in Afrika zit zonder stroom", zegt Afrika-correspondent Sophie van Leeuwen. "Het is een van de belangrijkste oorzaken waardoor economische ontwikkeling en industrialisatie op veel plekken zijn achtergebleven. Zelfs in landen als Nigeria en Zuid-Afrika, waar meer mensen toegang tot elektriciteit hebben, is stroomuitval een probleem waar de bevolking en bedrijven veel last van hebben."
De toezeggingen van de Afrikaanse leiders moeten leiden tot concrete actie. De eerste twaalf landen, waaronder Nigeria, Ivoorkust en Madagaskar, hebben in Dar es Salaam nieuwe nationale energieplannen gepresenteerd. In veel landen moeten de regels worden aangepast, zodat elektriciteitsleveranciers vrijer kunnen concurreren met staatsbedrijven. Pas dan komen de toegezegde leningen vrij.
Op de energietop is nog eens 8 miljard dollar aan extra leningen toegezegd voor het Mission 300-initiatief. De door China opgerichte Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB) en de in Saoedie-Arabië gevestigde Islamitische Ontwikkelingsbank doen mee, net als een aantal bedrijven en filantropische instellingen zoals de Rockefeller Foundation. Met deze extra financiering is nu ruim 50 miljard dollar aan investeringen binnengehaald.
Minigrids
Ongeveer de helft van het geld gaat naar zonne-energie. Vooral in de vorm van zogenoemde 'minigrids': lokale elektriciteitsnetwerken met zonnepanelen die niet zijn aangesloten op het landelijke netwerk. Zo kunnen ook burgers en lokale bedrijfjes in meer afgelegen dorpen worden voorzien van stroom.
"De mogelijkheden voor zonne-energie in Afrika zijn zeer groot", zegt klimaatspecialist Heleen Ekker van RTL Nieuws. "Er is volop zon, en in veel landen ook genoeg ruimte. Daar komt bij dat de prijs van zonne-energie enorm is gedaald." Volgens Energieagentschap IEA beschikt Afrika over 60 procent van de beste zonne-energiebronnen ter wereld, maar is het momenteel goed voor slechts 1 procent van de stroom die wordt opgewekt uit zon.
Het gebruik van hernieuwbare energie is ook noodzaak. Het continent wordt zwaar getroffen door klimaatverandering. Hitte, droogte en overstromingen door extreme regenval zorgen ervoor dat oogsten mislukken, vee sterft en mensen ontheemd raken. Zo werden Ethiopië, Kenia en Somalië onlangs getroffen door de ergste droogte in 40 jaar.
Die zorgde voor honger in de regio, zo is te zien in deze video:
Het wrange is dat Afrika zelf goed is voor slechts 6 procent van het wereldwijde energieverbruik, en minder dan 3 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot door energieopwekking, blijkt uit cijfers van het IEA.
Ekker: "De hoop is dat Afrikaanse landen sommige stappen kunnen overslaan. Op plekken waar nog geen infrastructuur ligt voor fossiele industrie, kunnen landen meteen slimme decentrale elektriciteitsnetwerken aanleggen."
Lichtend voorbeeld daarbij is de mobiele telefoon. In grote delen van Afrika ligt geen vaste lijn, maar de meerderheid van de bevolking heeft wel een mobieltje, een ontwikkeling die razendsnel is gegaan.
Groot project faalt
Er zijn eerder grootse plannen voor zonne-energie in Afrika gemaakt. Zo werd in 2009 het Desertec-initiatief gepresenteerd. Het idee was om in de Saharawoestijn op grote schaal zonnestroom op te wekken voor de ontwikkeling van Noord-Afrikaanse landen en ook de Europese markt. Grote Duitse bedrijven zoals Siemens en RWE schaarden zich achter het project, dat werd geleid door de Nederlander Paul van Son.
Desertec is nauwelijks van de grond gekomen. Het over grote afstanden overbrengen van energie bleek moeilijker en vooral duurder dan gedacht. In combinatie met grote politieke instabiliteit en financieringsproblemen mislukte het project in zijn oorspronkelijke opzet. Wel hebben afzonderlijke bedrijven kleinere zonneparken gerealiseerd in onder meer Marokko.
De vraag is of Mission 300 wel een succes wordt. Daarvoor zullen ook veel bestaande elektriciteitsnetten, die grotendeels draaien op waterkracht en fossiele brandstoffen, moeten worden uitgebreid. Met de enorme investeringen die nu zijn toegezegd en de ontwikkeling dat zonnepanelen steeds goedkoper worden, is de hoop dat het momentum er nu wel is.
"Toegang tot elektriciteit is een fundamenteel mensenrecht. Zonder elektriciteit kunnen landen en mensen niet floreren", zei Wereldbank-president Ajay Banga op de energietop in Tanzania. "Overheden, bedrijven, liefdadigheidsinstellingen en ontwikkelingsbanken hebben elk een rol. Alleen door samenwerking kunnen we ons doel bereiken."