'Betaal of je familielid sterft': proces tegen beruchte mensensmokkelaar van start in Zwolle
In de rechtbank van Zwolle begint vandaag de inhoudelijke behandeling van een uitzonderlijke strafzaak. De Eritrese man Amanuel W. wordt verdacht van deelname aan een van de grootste mensensmokkelnetwerken ter wereld. Volgens het Openbaar Ministerie stond hij aan het hoofd van een bende die duizenden vluchtelingen via Libië en de Middellandse Zee naar Europa smokkelde.
De 41-jarige Amanuel W., ook bekend als Walid of Tewelde G., zit vast in Nederland. De zaak tegen hem omvat negen zittingsdagen. Omdat er veel belangstelling is, wordt de rechtszaak live uitgezonden met vertaling in het Nederlands, Engels en Tigrinya.
Veelal vluchtelingen, vooral afkomstig uit Eritrea, zouden door het smokkelnetwerk van Walid zijn vastgehouden, mishandeld en gemarteld in kampen in Libië.
Afpersing en moord
Volgens het OM werden veel familieleden in Europa, onder wie in Nederland, telefonisch afgeperst. De verdachte zou tijdens de gesprekken martelingen hebben laten horen om betalingen af te dwingen. "Het gaat om mensensmokkel, gijzeling, afpersing en (seksueel) geweld", aldus het OM.
Volgens persofficier van justitie Gerben Wilbrink is dit de grootste mensensmokkelzaak ooit in Nederland. Wilbrink noemt het een unieke zaak: "Het gaat om mensensmokkel in Afrika, met geweld, afpersing en moord. Daders blijven vaak ongestraft omdat het in landen als Libië gebeurt, waar regimes dit niet aanpakken. In dit geval menen wij rechtsmacht te hebben om te vervolgen, omdat slachtoffers in Nederland zijn afgeperst. Een deel van de tentakels van die organisatie komt hier uit."
Wilbrink voegt toe: "We hebben het hele smokkeltraject in kaart gebracht, van Eritrea tot Nederland, en daar bewijs voor verzameld. Zo'n tweehonderd slachtoffers zijn gehoord, onder wie mensen die in Libië zijn gemarteld en familieleden die hier zijn afgeperst."
Een trauma dat niet stopt bij aankomst
Voor de Eritrese gemeenschap in Nederland is de zaak zwaar beladen. Veel vluchtelingen herkennen de verhalen uit eigen ervaring of via familie. Een Eritrese vluchteling, die om veiligheidsredenen niet bij naam genoemd wordt, helpt Eritrese nieuwkomers met integreren en vertelt dat de wonden diep zitten.
"Bijna niemand kan legaal Eritrea verlaten. Iedereen moet dus via smokkelaars reizen. En ik heb nog nooit iemand ontmoet die zegt: ik ben niet mishandeld. Iedereen maakt verschrikkelijke dingen mee. Families worden gebeld: je broer of zus zit vast, betaal of die wordt gemarteld. Bijna altijd wordt er betaald."
Waarom vluchten mensen uit Eritrea?
Tussen 2021 en 2024 kwam een opvallend groot aantal Eritrese alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv's) naar Nederland. De toegenomen instroom gaat gepaard met signalen van mensensmokkel en mensenhandel. Veel Eritrese amv’s verklaren dat ze te voet vanuit Eritrea naar Soedan of Ethiopië zijn gereisd, om vervolgens via Libië per boot de overtocht naar Italië te maken. Daarna reisden ze via Frankrijk en België met de trein verder naar Nederland. (Bron: Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel)
- Veel mensen ontvluchten Eritrea vanwege de dienstplicht. Deze loopt vaak op tot meer dan tien jaar en is door de VN bestempeld als een vorm van dwangarbeid. Deserteurs en dienstweigeraars worden wreed bestraft en ook hun families lopen gevaar.
- Eritrea kent geen persvrijheid of vrijheid van meningsuiting. Kritische burgers lopen het risico te worden opgepakt, mishandeld en gemarteld.
- Eritreeërs mogen hun land niet zonder toestemming verlaten. Zij moeten een uitreisvisum aanvragen. In de praktijk krijgt echter vrijwel niemand zo’n uitreisvisum.
Er wonen in Nederland ruim 28.000 mensen met een Eritrese achtergrond. Een groot deel van hen kwam al in de jaren 80 en 90 naar Nederland en is goed geïntegreerd. Vooral de jongere generatie vluchtelingen krijgt hier vaak te maken met de lange arm van het Eritrese regime. Zo worden ze geïntimideerd en afgeperst, waardoor ze zich ook in Nederland niet veilig voelen. Soms vinden er ook heftige confrontaties plaats tussen voor- en tegenstanders van het regime. (Bron: Vluchtelingenwerk Nederland)
Volgens deze vluchteling komen de meeste Eritreeërs in Nederland aan met een groot trauma. "In het begin zijn mensen bezig met hun verblijfsvergunning en gezinshereniging. Pas daarna komen de klachten: slapeloosheid, angst, depressie. Het is een groot taboe om over psychische problemen te praten. Mensen zijn bang dat het netwerk van smokkelaars hen of hun familie nog steeds kan raken. Ze zeggen: we kwamen hier voor vrijheid, maar dat voelen we niet."
Geïmproviseerde kampen
Volgens de Verenigde Naties is in Libië sprake van een systeem van uitbuiting dat grenst aan slavernij. Walid zou zo'n kamp hebben geleid. Regelmatig zouden mensen daar sterven door honger, ziekte of geweld.
Mirjam van Reisen, hoogleraar Internationale Betrekkingen aan Tilburg University en onderzoeker naar mensenhandel in de Hoorn van Afrika, schetst de context waarin deze misdrijven konden plaatsvinden. "Eritrea is een land waar jongeren nauwelijks toekomst hebben. De overheid duwt ze letterlijk naar buiten. Vluchten is vaak de enige optie. Maar zodra je het land uit bent, kom je in handen van smokkelaars. Er is eigenlijk maar één route: via Libië, en die hele route wordt gecontroleerd door één criminele organisatie."
Volgens Van Reisen gaat het om een criminele organisatie met verschillende onderaannemers. Walid is één van die onderaannemers en maakte tienduizenden slachtoffers.
"Vaak wordt er in totaliteit gesproken over meer dan 100.000 mensen. Dat zijn wat mij betreft hele conservatieve schattingen. De vluchtelingen worden in Libië in loodsen samengepakt als sardientjes", zegt ze. "Er is geen licht, geen eten, geen water. Mensen worden geslagen, verkracht, geëlektrocuteerd. Die martelingen worden opgenomen en naar familie gestuurd met de boodschap: betaal, anders gaat je familielid dood."
De bedragen die families moesten ophoesten liepen op tot tienduizenden euro's. "Het geld werd via tussenpersonen opgehaald en verdween naar Dubai", zegt ze. "Slachtoffers zonder familie werden gedwongen anderen te martelen. De top van deze organisaties bestaat volledig uit Eritreeërs, vaak met banden met het militaire apparaat van het regime."
Europese verantwoordelijkheid
Volgens onderzoekers en mensenrechtenorganisaties is het Europese migratiebeleid mede verantwoordelijk voor het voortbestaan van deze misstanden. Door grenzen te sluiten en samen te werken met regimes als dat van Libië, worden vluchtelingen feitelijk in handen geduwd van smokkelaars.
Van Reisen noemt het proces in Zwolle daarom historisch: "Nog nooit heeft een rechter zich over zo'n zaak gebogen. Dat Nederland deze zaak behandelt, is een doorbraak. Het laat zien dat ook misdaden buiten Europa juridisch kunnen worden aangepakt als slachtoffers hier wonen."
Ondanks internationale onderzoeken en eerdere arrestaties blijft de organisatie nog steeds actief.
