Trump wil deal over Oekraïense aardmetalen: 'Zelensky met handen en voeten gebonden'
Donald Trump suggereert dat hij Oekraïne best wil blijven steunen met wapens, maar hij wil er kostbare grondstoffen voor terug. Het land heeft voor vele honderden miljarden euro's aan bodemschatten. President Zelensky wil wel meewerken, maar het is nog onzeker of zijn land de grondstoffen echt kan leveren.
Onder de Oekraïense grond liggen voorraden van lithium, titanium, uranium, gallium en een verzameling andere 'zeldzame aardmetalen'. In totaal zouden ze tot wel 14 biljoen euro (oftewel veertienduizend miljard) waard zijn. Het zijn grondstoffen die onder andere gebruikt worden voor batterijen, vliegtuigen, raketten en computerchips. Donald Trump weet er wel raad mee voor de Amerikaanse economie.
"We steken er honderden miljarden dollars in", zegt de Amerikaanse president over de steun aan Oekraïne. "Ze hebben geweldige zeldzame aardmetalen. Ik wil die zeldzame aardmetalen veiligstellen, en zij zijn bereid om dat te doen." Momenteel importeert Amerika veel van deze grondstoffen uit China, terwijl Trump juist minder afhankelijk wil worden van dat land.
Sinds 2022 hebben de Verenigde Staten zo'n 67 miljard euro aan militaire steun toegezegd. Daarnaast is er ongeveer 32 miljard toegezegd om de overheid en economie overeind te houden, en 2,7 miljard aan humanitaire hulp - bij elkaar iets meer dan honderd miljard euro. Het gaat dus niet om 'honderden miljarden', maar Amerika vindt dat er iets tegenover moet staan.
Overwinningsplan
De deal is door Oekraïne zelf bedacht. Afgelopen september besprak Zelensky zijn zogenoemde overwinningsplan met Trump, die toen 'slechts' presidentskandidaat was. In dat voorstel stond onder andere dat het land bereid is om zijn grondstoffen te delen met zijn westerse bondgenoten. Hoe dat precies zou kunnen gebeuren, legde hij niet publiekelijk uit.
"We staan open voor het feit dat mineralen kunnen worden ontwikkeld samen met onze partners die ons helpen ons land te beschermen en de vijand terug te dringen met hun wapens, hun aanwezigheid en hun sanctiepakketten", gaf Zelensky op dinsdag aan.
Politiek analist Serhiy Postolovsky schrijft in Oekraïense media dat zijn land meer uit de deal kan halen dan alleen wapenleveranties. "We moeten strategisch nadenken en onze middelen aanbieden in ruil voor investeringen in de mijnbouw en industriële productie, in ruil voor defensiesteun op de lange termijn, en voor diplomatieke en politieke veiligheidsgaranties. Dat moet worden vastgelegd in duidelijke verdragen."
Aardmetalen in bezet gebied
Bij de eventuele levering van kostbare aardmetalen dient zich al snel een groot praktisch probleem aan: een aanzienlijk deel van de grondstoffen liggen in gebied dat door Rusland wordt bezet, of rondom de frontlinie, waar veel mijnen liggen. Het is dus niet eenvoudig om ze te delven. Het gaat om ongeveer 40 procent van de metaalvoorraad.
Op de onderstaande kaart is te zien waar de kostbare grondstoffen ongeveer liggen. Postolovsky stelt onder andere voor om de levering van aardmetalen te koppelen aan de bevrijding van de Oekraïense regio's Donetsk en Zaporizja in het zuidoosten, waar een aanzienlijk deel van de grondstoffen liggen.
"Trump is een dealmaker", zegt Oost-Europa correspondent Jeroen Akkermans. "Hij denkt niet: ik ga een soeverein land helpen om zichzelf te verdedigen. Nee, hij helpt Oekraïne omdat hij er zelf ook wel wat mee kan verdienen." Het is een hele praktische aanpak die voor Kyiv kan werken, maar ook onzekerheden met zich meebrengt. "Er is alleen een economisch motief om Zelensky te hulp te schieten. En dat betekent dat Trump ook van gedachten kan veranderen, bijvoorbeeld als Poetin een manier vindt om meer te bieden dan Oekraïne."
Het land is sterk afhankelijk van de militaire steun uit de Verenigde Staten. Als dat wegvalt, kan het land veel moeilijker doorvechten. "Zelensky is met handen en voeten gebonden, en dat weet Trump", zegt Akkermans. "We zullen zwakker zijn, en of we ons land kunnen vasthouden, dat weet ik niet zeker", zei de Oekraïense president op woensdag.
Behalve de ligging van de grondstoffen is er nog een tweede probleem, zegt Akkermans: "Oekraïne is nog niet begonnen met het op grote schaal delven van deze aardmetalen, daar is nog een flinke investering voor nodig." Als de grondstoffen eenmaal uit de grond worden gehaald, zorgt dat mogelijk voor veel vervuiling en giftig afval.
Hoeveel steun krijgt Oekraïne nog?
De steun die onder Joe Biden is beloofd, loopt vooralsnog door. In januari stonden de beloofde wapenleveringen een aantal dagen stil, omdat de nieuwe Amerikaanse regering overwoog om de steun helemaal stop te zetten. Inmiddels is de wapenstroom weer op gang gekomen, maar het Pentagon zou nog maar voor 'slechts' 3,6 miljard euro aan wapens mogen leveren. Dan is het toegezegde geld op, en moet de Amerikaanse politiek besluiten of er meer komt. Het is nog niet duidelijk of Trump de steun langer wil laten doorlopen.
De nieuwe Amerikaanse regering heeft onlangs al bijna alle internationale hulp stopgezet. Daardoor zitten onder andere ook Oekraïense hulporganisaties en media ineens zonder financiering. Voorlopig lijkt die steun niet te worden hervat.
Terwijl er wordt gepraat over het doorlopen van militaire steun, stuurt de Amerikaanse regering aan op een staakt-het-vuren of vredesakkoord om de oorlog te beëindigen. Donald Trump en Vladimir Poetin zouden elkaar dit jaar willen ontmoeten, mogelijk in Saoedi-Arabië of de Verenigde Arabische Emiraten. Het ligt voor de hand dat ze elkaar daarvoor gaan bellen. Het is niet duidelijk of zo'n telefoongesprek al wordt gepland.
Ondertussen wordt er nog altijd hard gevochten aan het front. Correspondent Jeroen Akkermans bezocht een mobiel ziekenhuis voor soldaten, en maakte er de onderstaande reportage over.