Mogelijke vrede tussen Turkse regering en de PKK: 'Als het lukt, zou het historisch zijn'

Al 40 jaar is er een conflict tussen de Koerdische PKK en de Turkse regering. Dit heeft al aan meer dan 40.000 mensen het leven gekost. De vorige vredesonderhandelingen mislukten in 2015. Hoewel er ook nu nog een groot vraagteken is óf de wapens definitief worden neergelegd, zijn er wel aanwijzingen dat er een kans van slagen is.

Wat is de PKK ook alweer?

De PKK is de afkorting voor de Koerdische Arbeiderspartij, die in 1978 is opgericht in Turkije. Het doel is om culturele en politieke rechten voor Koerden te krijgen. Sinds 1984 voert de PKK ook een gewapende strijd tegen de Turkse staat. Eerst was er een luide roep om onafhankelijkheid, maar nu ligt de nadruk op meer autonomie.

Er zijn regelmatig aanvallen op het Turkse leger en er zijn terroristische aanslagen. Om die reden staat de PKK op de terreurlijst van de EU, de VS, Turkije en nog een aantal andere landen. Abdullah Öcalan is vanaf de oprichting ook de leider van de PKK. Hij werd in 1999 gearresteerd en zit een levenslange straf uit op een gevangeniseiland vlakbij Istanbul. Ondanks dat heeft hij nog steeds veel invloed op de PKK.

Wat is nu de positie van de Koerden in Turkije?

Koerden vormen ongeveer 15 tot 20 procent van de Turkse bevolking. Ze wonen vooral in het oosten en zuidoosten van het land, maar ook in een stad als Istanbul wonen veel Koerden. Bij de oprichting van Turkije door Atatürk, is in de grondwet gekomen dat in Turkije alleen Turken wonen. Minderheden, zoals de Koerden, hebben dan ook te maken met onderdrukking.

Zo mochten ze lange tijd niet hun eigen taal spreken, geen Koerdische namen hebben en niet hun cultuur uitoefenen. Nog steeds is Koerdisch verboden bij officiële gelegenheden. Daarnaast hebben Koerden te maken met gedwongen verhuizingen en sluit de Turkse overheid soms het water en de elektriciteit van bewoners af. Koerden die zich hierover uitspreken, zoals politici of journalisten, worden regelmatig opgesloten in de gevangenis. Mensenrechtenorganisaties rapporteren dat de rechtszaken vaak niet eerlijk verlopen.

Wat wordt er onderhandeld?

De verwachting is dat PKK-leider Öcalan ergens volgende week met een verklaring komt waarin hij de Koerden oproept de wapens neer te leggen. In ruil daarvoor zouden hij en andere Koerdische politici worden vrijgelaten. En dan wordt verwacht dat Turkije ook iets teruggeeft aan de Koerden.

"Niet de autonomie die ze willen, maar wel betere grondrechten binnen Turkije", legt Midden-Oosten correspondent Pepijn Nagtzaam uit. "Dat zou kunnen betekenen dat ze in het Koerdisch onderwijs mogen krijgen en dat ze op school de Koerdische taal kunnen leren."

Waarom nu?

"Hoe het precies zit, weet je nooit. Maar het lijkt erop dat Turkije een kans ziet. De PKK is al decennialang een probleem in Turkije en daar 'moet' Erdogan iets mee. Het is meerdere keren openlijk oorlog geweest, met opstanden vanuit Koerdische burgers en gewapende groeperingen zoals de PKK. Die werden dan altijd keihard neergeslagen door Turkije."

Momenteel is het een 'rustige' periode in Turkije. De strijd heeft zich verplaatst naar buiten de grenzen, naar het noorden van Irak en Syrië. Daar bombardeert Turkije de Koerden ook. "Maar het blijft een probleem voor Erdogan en het lijkt erop dat hij nu een mogelijkheid ziet om dat probleem op te heffen."

Wat ook meespeelt is de recente val van het regime van Assad in buurland Syrië. Daar werkt HTS momenteel aan de eenwording van het land, wat betekent dat ook de Syrisch-Koerdische milities hun wapens zouden moeten neerleggen. 

Erdogan kan goed samenwerken met de nieuwe leider van Syrië en dat geeft hem ook weer meer macht in de regio. Door de PKK aan tafel te krijgen, hoopt Erdogan wellicht ook de invloed van Koerden in Syrië te beperken en tegelijkertijd een groot Turks probleem op te lossen.

Waarom zou het nu wel lukken?

In het verleden zijn er vaker pogingen gedaan om de wapens neer te leggen. Soms leidde dat ook tot een tijdelijk staakt-het-vuren. "Maar dat volgde vaak op een periode van heftige strijd. Het lijkt erop dat er deze keer een idee achter zit om naar een blijvende oplossing te zoeken."

Want, Turkije en de PKK kunnen op deze manier verder gaan, maar dan blijft het probleem bestaan. Qua timing komt het de Turkse president misschien ook wel goed uit. Hij is al twintig jaar aan de macht, heeft de touwtjes stevig in handen, maar gaat wel richting het einde van de grondwettelijk toegestane termijn. Er wordt dan ook wel gezegd dat hij nu toenadering zoekt tot de PKK, om daarna steun te krijgen om de grondwet te wijzigen, zodat hij nog langer president kan blijven.

"Ik denk dat Erdogan een mogelijkheid ziet om zijn reputatie te verbeteren. Hij komt op een punt dat hij moet gaan nadenken over zijn nalatenschap. En als het hem inderdaad lukt om als Turkije die strijdbijl met de Koerden te begraven, dan is dat wel echt een prestatie van formaat."

Voor Koerden is het ook goed nieuws. In hun strijd zit al tijden geen ontwikkeling meer. "Onafhankelijkheid of meer autonomie gaan ze niet krijgen en dan is normalisatie onder de Turkse grondwet zo slecht nog niet."

"Als dit plan inderdaad doorgaat, dan zal het best even duren voordat de Koerden het vertrouwen krijgen dat hun rechten ook echt geaccepteerd zullen worden en we moeten dan ook maar afwachten of dat inderdaad gebeurt. Maar er zijn heel veel Koerden die gewoon rustig willen bouwen aan een eigen leven. Die zijn moe van deze strijd, die ze bovendien militair gezien ook nooit gaan winnen."

Tegelijkertijd heeft Erdogan zelf ook geen belang bij een oorlog. Een groot deel van de Turkse bevolking is Koerdisch en dat zou grote onrust in het hele land kunnen veroorzaken. "De beste methode voor Erdogan is nu: praten."

In deze video leggen we uit wie de Koerden zijn: