Blijven de wapens neergelegd in Gaza? 'Bestand is en blijft fragiel'

Het einde van de eerste fase van het Gaza-bestand komt snel in zicht en nog altijd is onduidelijk hoe het nu verder gaat. De afspraak was dat nog in de eerste fase gesproken zou worden over het permanent neerleggen van de wapens.

De gesprekken daarvoor zouden op 4 februari beginnen, maar de Israëlische premier Netanyahu besloot om geen onderhandelingsteam te sturen naar Qatar. Hij wilde eerst overleggen met de Amerikaanse president Trump. Als reactie hierop braken protesten uit in de straten van Tel Aviv, waar Israëlische demonstranten eisten dat alle drie de fasen van het bestand worden voltooid.

"Het lijkt erop dat Netanyahu niet naar die tweede fase wil", zegt Midden-Oostencorrespondent Pepijn Nagtzaam, die net terug is uit Israël. "Netanyahu wil het liefst doorgaan met het ruilen van gijzelaars voor gevangenen, maar Hamas wil heel graag naar die tweede fase."

Hamas is daarvoor zelfs bereid om alle nog resterende Israëlische gijzelaars in één keer uit te ruilen voor Palestijnse gevangenen. Als de eerste fase volgens afspraak wordt afgerond, gaat het dan nog om 59 gijzelaars, waarbij Israël ervan uitgaat dat 35 van hen zijn overleden.

De beloofde vrijlating moet dan wel leiden tot een 'permanent staakt-het-vuren' en de 'volledige terugtrekking' van Israëlische troepen uit Gaza, zo liet de Palestijnse groepering gisteravond weten op berichtenapp Telegram.

Drie fasen: hoe zat het ook alweer?

De eerste fase is van kracht sinds zondag 19 januari en moet zes weken duren. Hamas laat 33 kwetsbare Israëlische gijzelaars vrij. In ruil daarvoor laat Israël zo'n 1900 Palestijnse gevangenen vrij, onder wie honderden kinderen. Ook trekt het Israëlische leger zich terug uit de dichtbevolkte gebieden van Gaza.

De tweede fase, die moet beginnen op 3 maart, is nog grotendeels in nevelen gehuld. De intentie is een onderling akkoord over een permanent staakt-het-vuren en het terugtrekken van Israël uit Gaza. Hiervoor laat Hamas de resterende nog levende gijzelaars vrij, in ruil voor de vrijlating van meer Palestijnse gevangenen.

Tot slot de derde fase, die in het teken staat van de wederopbouw van het grotendeels verwoeste Gazastrook. Ook overhandigt Hamas hierin de lichamen van overleden gijzelaars.

Vanuit Israëlische kant zijn er wisselende geluiden. "Het gaat deze week gebeuren", zei de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Gideon Saar gisteren in Jeruzalem over de uitgestelde onderhandelingen. 

Om vervolgens ook een aantal stevige eisen op tafel te leggen. Zo eist Israël de 'volledige ontwapening van Gaza' en accepteert het land niet dat 'Hamas of andere terroristische groeperingen' aanwezig blijven in het Palestijnse gebied.

Correspondent Nagtzaam maakte dit weekend een rit langs de grens met Gaza, te zien in deze video:

"Israël en de VS zeggen dat Hamas niet kan blijven bestaan", zegt correspondent Nagtzaam. "Je kunt je voorstellen dat het lastig onderhandelen is als de ene partij eist dat de andere partij ophoudt te bestaan. Het wordt nog heel ingewikkeld de komende twee weken." 

Volgens hem is het staakt-het-vuren vanaf dag één fragiel geweest. "Het bestand is helemaal niet stevig en is dat ook nooit geweest. Israël is luchtaanvallen en beschietingen blijven uitvoeren in Gaza, zij het op een veel kleinere schaal. Andersom is Israël boos dat Hamas een pr-show heeft gemaakt van de vrijlating van gijzelaars."

Dat de eerste fase zo onrustig is verlopen, komt ook doordat de Amerikaanse president Trump plots een omstreden plan voor Gaza onthulde. Hij verraste vriend en vijand door te zeggen dat de VS het verwoeste Gaza zal overnemen en kan herontwikkelen tot 'de Rivièra van het Midden-Oosten'. Daarvoor moeten dan wel alle Palestijnse inwoners vertrekken naar buurlanden Egypte en Jordanië; zonder recht op terugkeer.

Een serieus plan? Of toch vooral een poging om de Arabische buurlanden te bewegen om zelf met een oplossing voor Gaza te komen? Dat laatste lijkt in ieder geval te gaan lukken. De leiders van Egypte, Jordanië, Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië hebben deze vrijdag een top gepland om te praten over het plan van Trump.

Arabische landen aan zet

"Het idee is dat zij met een eigen voorstel komen voor de toekomst van de Gazastrook", zegt Peter Malcontent, expert in het Israëlisch-Palestijns conflict. "Dat moet een compromis worden met een nieuw Palestijns bestuur voor Gaza dat losstaat van politieke partijen of groeperen. Ook zullen de Arabische landen zelf diep in de buidel moeten tasten voor het herstel van de schade in Gaza en de Westelijke Jordaanoever." Daarvoor is naar schatting bijna 51 miljard euro nodig.

Malcontent verwacht niet dat Hamas de Gazastrook kan blijven besturen in de toekomst. "Ik denk dat zij zelf zo langzamerhand wel beseffen dat dit onbespreekbaar is voor alle andere partijen. Ik vermoed dat de overgebleven kopstukken uiteindelijk een vrije doortocht krijgen naar het buitenland."

Waarmee Hamas niet echt is verdwenen uit Gaza, zoals Israël en de VS eisen. "Ook dan zullen Hamas-aanhangers achterblijven in Gaza. Israël kan hen onmogelijk allemaal identificeren en eruitgooien."