Macron, Merz of Meloni: wie neemt eigenlijk de leiding in Europa?

Een aantal jaar geleden was het nog klip en klaar. Angela Merkel, toen nog bondskanselier van Duitsland, was de onbetwiste leider van het continent. Ze wist Europa bij elkaar te houden, zelfs in tijden van crisis. Moest er wat gebeuren, dan keek Europa naar Duitsland. Maar dat is verleden tijd.

De Europese landen denken soms heel anders over fundamentele zaken, zoals de oorlog in Oekraïne, het klimaat of de rechtsstaat. Wie kan als lijm fungeren en het continent bij elkaar houden?

Emmanuel Macron, Frankrijk: 'Veel kwaliteiten, maar te veel onrust'

"Macron heeft al vaker de ambitie gehad om de leider van het continent te zijn", zegt hoogleraar Kuhn. "Hij heeft er ook de kwaliteiten en eigenschappen voor. Hij kan goed in gesprek gaan met verschillende personen. Hij kan ook vrij goed overweg met de Amerikaanse president Trump en dat is zeker een pré."

Eerder deze week corrigeerde Macron Trump nog op bezoek in het Witte Huis:

"Hij heeft laten zien dat als er vrede komt in Oekraïne, hij het land veiligheidsgaranties wil geven." Het is bovendien de Franse president die al lang een wens koestert voor 'strategische autonomie'. Hij wil dat Europa minder afhankelijk wordt van de Verenigde Staten, bijvoorbeeld op militair vlak.

Maar er zijn ook argumenten tegen Macron. "Hij heeft veel interne problemen", zegt Kuhn. "Hij heeft tussentijdse verkiezingen steevast verloren en er is veel gerommel in de binnenlandse politiek. De vraag is inmiddels hoe lang zijn presidentschap nog duurt. Die interne zwakte geeft minder macht. Hij loopt het risico niet altijd meer serieus te worden genomen door andere landen."

Friedrich Merz, Duitsland: 'Niet diplomatiek en niet charmant'

"De ambitie voor een leidersrol heeft de kersverse winnaar van de verkiezingen zeker", zegt Kuhn. "Hij heeft aangegeven meer samen te willen werken met Frankrijk en Polen. Dat is belangrijk, want die landen kunnen er samen voor zorgen dat de Europese neuzen dezelfde kant op staan. De Frans-Duitse as is vaak de basis geweest voor het succes van de EU."

"Maar Merz staat niet bekend als iemand die makkelijk compromissen kan sluiten. Hij staat juist bekend als iemand die polariseert. Dat kan het hem op Europees niveau moeilijk maken. Iemand die diplomatiek en charmant is, maakt veel kans als leider gezien te worden. Maar die eigenschappen lijkt hij allebei niet te hebben."

"Ook belangrijk: Merz heeft geen regeerervaring, op geen enkel niveau. Hij is dus ook nooit als leider bij EU-toppen geweest. Terwijl dat wel het moment is waarbij je andere leiders leert kennen en waar je je reputatie kunt opbouwen."

Giorgia Meloni, Italië: 'Te rechts'

"Voor de leider van een radicaal-rechtse partij heeft zij relatief veel steun van andere Europese leiders. Tegelijkertijd steunen zeker niet alle leiders en Europese instituties haar, vooral doordat haar partij door sommigen als neofascistisch wordt gezien", zegt Kuhn.

Maar Europa schuift steeds meer op naar rechts. Je zou denken: dat komt Meloni's rol in Europa ten goede. Maar niet helemaal. "Veel rechts-populistische of radicaal-rechtse partijen kunnen op den duur ook niet goed met elkaar overweg. Het zijn meestal nationalistische partijen. Eigenbelang eerst. En ze denken vaak heel anders over zaken. Neem Rusland. Meloni is zeer anti-Poetin, maar het AfD in Duitsland en de radicaal-rechtse FPÖ in Oostenrijk zijn juist pro-Poetin. Dat maakt samenwerken lastig en zit een leidersrol voor Meloni in de weg."

Viktor Orbán, Hongarije: 'Alleen als je een autoritair Europa wil'

Orbán kan niet in het rijtje ontbreken, al was het maar omdat hij de langstzittende regeringsleider van de Europese Unie is. Maar: "Als het voor Meloni al moeilijk wordt, dan voor Orbán al helemaal. De Italiaanse premier kan tenminste nog in gesprek gaan met centrumpartijen of met commissie-voorzitter Ursula von der Leyen. Orbán lijkt daar niet toe in staat", zegt Kuhn.

"Hongarije heeft niets meer te maken met de democratische waarden die de meesten in Europa belangrijk vinden. Het parlement wordt vaak buitenspel gezet, de rechtsspraak is niet onafhankelijk; het zijn veel goede redenen om hem geen leiderschapsrol te geven, tenzij je wil dat er een Europa van autoritaire regimes komt."

Keir Starmer, Verenigd Koninkrijk: 'Militaire macht, maar geen EU-lid'

Starmer komt de laatste dagen veel in het nieuws vanwege de Britse militaire macht. "De Britten lijken sneller bereid een grote rol te gaan spelen op militair vlak dan eerder. Zo kan het land een rol gaan spelen bij eventuele vrede in Oekraïne. En het is een nucleaire macht."

"Maar een Europese leidersrol zit er waarschijnlijk niet in. Allereerst heeft Starmer weinig charisma. Dat is toch belangrijk als leider." En ja, we kunnen er niet omheen: Brexit. "Op andere onderwerpen kan het VK geen vuist maken. Als het gaat om Europese begrotingsvraagstukken bijvoorbeeld, daar moet je echt een lidstaat voor zijn", zegt Kuhn.

Dick Schoof, Nederland: "Wordt niet serieus genomen'

"Ik denk niet dat hij genoeg ervaring heeft. Hij heeft intern niet eens genoeg steun van zijn eigen kabinet. Hij wordt gezien als leider van een kabinet waarvan Geert Wilders toch eigenlijk officieus de baas is. Dat weten andere Europese landen ook. Ze gaan hem niet serieus nemen."

"Wie het wel had gekund, was Mark Rutte, als hij nog premier van Nederland geweest zou zijn. Hij kon deals sluiten, kon het met veel mensen vinden en was na Orbán de langstzittende regeringsleider van de EU. Rutte had het alleen niet in z'n eentje gekund. Daar is Nederland dan weer niet belangrijk genoeg voor. Samen met anderen had wel gekund."

Conclusie: 'Samen de leiding pakken kan wel'

Een duidelijke leider lijkt er niet te zijn. "Natuurlijk heb je wel commissie-voorzitter Ursula von der Leyen. Maar het is denk ik ook beter om niet af te gaan op één leider, maar op meerdere. Wie Europa bij elkaar kan houden, verschilt ook per onderwerp", zegt Kuhn. "Zo kunnen bij migratie bijvoorbeeld Duitsland en Polen de leiding nemen. Maar als het gaat over defensie, kan je het Verenigd Koninkrijk weer betrekken."

"De as Frankrijk-Duitsland blijft een belangrijke. En ook Polen kan daarbij. Polen staat voor Oost-Europa, Duitsland voor noord en Frankrijk voor zuid. Veel verschillende culturen komen bij elkaar en daar herkennen veel landen zich in. Bovendien wordt Polen geleid door Donald Tusk, die al eerder voorzitter van de Europese Raad was. Hij heeft daardoor al veel ervaring in Europa. Frankrijk, Duitsland en Polen zouden samen dus heel goed de leiding kunnen oppakken."