Eerste fase bestand Gaza bijna voorbij, maar fase 2 lijkt niet in zicht

"Naar omstandigheden heeft het bestand redelijk standgehouden", legt Midden-Oostencorrespondent Pepijn Nagtzaam uit. "Maar Israël heeft sinds het begin van het bestand nog wel gebombardeerd in de Gazastrook en nog steeds Palestijnse burgers gedood. Er zijn gijzelaars en gevangenen uitgeruild, al ging dat iedere keer met veel moeilijkheden. En er is hulp naar Gaza gegaan, maar minder dan was afgesproken."

Deze maand zouden Israël en Hamas afspraken moeten maken over de tweede fase van het bestand, dat komend weekend zou moeten beginnen. Maar de kans lijkt klein dat dat nu gebeurt. In plaats daarvan lijkt de kans groot dat de huidige fase van het bestand wordt verlengd.

Vandaag werd bekend dat het Israëlische leger niet van plan is zich terug te trekken uit de zogenoemde Philadelphi-corridor, een klein gebied in het zuiden van de Gazastrook dat grenst aan Egypte. Als onderdeel van het bestand zouden de militairen daar komend weekend vertrekken. Nu lijkt premier Netanyahu dus niet te voldoen aan die afspraak, waardoor de weg naar de tweede fase van het bestand voorlopig afgesloten lijkt.

Drie fasen: hoe zat het ook alweer?

De eerste fase is van kracht sinds zondag 19 januari en zou zes weken moeten duren. Hamas zou 33 kwetsbare Israëlische gijzelaars vrijlaten. In ruil daarvoor zou Israël zo'n 1900 Palestijnse gevangenen laten gaan, onder wie honderden kinderen. Ook zou het Israëlische leger zich terugtrekken uit de dichtbevolkte gebieden van Gaza.

De tweede fase, die zou moeten beginnen op 3 maart, is nog grotendeels in nevelen gehuld. De intentie is een onderling akkoord over een permanent staakt-het-vuren en het terugtrekken van Israël uit Gaza. Hiervoor zou Hamas de resterende nog levende gijzelaars vrijlaten, in ruil voor de vrijlating van meer Palestijnse gevangenen.

Tot slot de derde fase, die in het teken zou moeten staan van de wederopbouw van de grotendeels verwoeste Gazastrook. Ook zou Hamas de lichamen van overleden gijzelaars moeten overdragen.

"Er zijn wel pogingen geweest om dat gesprek over fase twee op te starten, maar die zijn nog niet heel goed verlopen," vertelt Nagtzaam. "Het ging steeds over de randvoorwaarden van fase 1: hoe zorgen we dat het lopende bestand blijft staan?"

"Het lijkt erop dat beide partijen nu de mogelijkheid bespreken om de eerste fase te verlengen in plaats van over te gaan op de tweede fase", zegt Noa Schonmann, universitair docent Midden-Oostenstudies aan de Universiteit Leiden. "Als deze fase wordt verlengd, worden de komende tijd meer Israëlische gijzelaars en Palestijnse gevangenen vrijgelaten."

Zowel Israël als Hamas ziet daar nu de noodzaak van. In Israël werd die druk groter toen vorige week de lichamen van de Israëlische familie Bibas werden vrijgegeven. Zij kwamen in Gaza om het leven. "Na de beelden en de berichten over de familie Bibas is de publieke opinie in Israël duidelijk vóór het vrijlaten van zoveel mogelijk gijzelaars", legt Schonmann uit.

Bekijk hieronder beelden van de uitvaart van de familie Bibas, waar duizenden Israëliërs naartoe kwamen.

Premier Netanyahu probeert de publieke druk in evenwicht te brengen met de belangen binnen zijn eigen kabinet. "Netanyahu wordt steeds onder druk gezet door de rechtervleugel van zijn regering, die zegt dat de vernietiging van Hamas belangrijker is dan de terugkeer van gijzelaars", vertelt Schonmann.

Ramkoers met rechts

Het ingewikkelde is, zegt correspondent Nagtzaam, dat Netanyahu vanaf het begin van de oorlog 'gezworen heeft dat hij alle gijzelaars naar huis wil krijgen én dat hij de militaire en bestuurlijke capaciteiten van Hamas wil vernietigen'. "Daarin heeft hij ook de steun van Amerika. Maar het is totaal onduidelijk hoe Israël die beide doelen tegelijk kan behalen."

"Netanyahu heeft er nu geen belang bij om naar fase 2 te gaan", concludeert Noa Schonmann. "Dat zou namelijk betekenen dat er concrete stappen moeten worden gezet om de oorlog te beëindigen, en dan komt de premier op ramkoers met de rechtse partijen."

Ook Hamas heeft belang bij het verlengen van fase 1, legt Schonmann uit. "Het idee van een rustige Ramadan, vrij van oorlogsvoering en met meer gevangenen die worden vrijgelaten, iets is waar Hamas belang bij heeft. Zij staan nu onder grote druk van de inwoners van Gaza, die net meer humanitaire hulp ontvangen en nu terugkeren naar hun thuissteden."

Mogelijk zou Hamas de verlenging van fase 1 ook gebruiken om meer humanitaire hulp te krijgen. "Ik verwacht dat ze zullen eisen dat er meer hulp naar Gaza komt, dat het tempo van die hulp toeneemt, en dat die dingen omvat die Israël tot nu toe weigerde te geven", zegt Schonmann. "Hamas wil dat er zware bouwmachines naar Gaza komen, waarmee sommige van de gesloopte huizen kunnen worden herbouwd. Israël vermoedt dat Hamas die machines wil gebruiken om zijn militaire infrastructuur te herbouwen."

Nagtzaam: "Voor Hamas zou het beste scenario zijn dat er een fase 2 komt, waarbij Israël zich volledig terugtrekt uit Gaza. Het zou geen vrede worden, maar in ieder geval een vorm van stabiliteit zonder gevechten. En op een gegeven moment zouden er dan onderhandelingen kunnen komen over wederopbouw, zonder dat Amerika het gebied overneemt en zonder dat Israël daar militairen heeft zitten. Hamas wil blijven bestaan. Maar dat staat dan weer totaal haaks op wat Israël wil, namelijk dat Hamas niet bestaat."

Grote rol voor VS

Bij de onderhandelingen over de volgende fase van het bestand zullen de Verenigde Staten opnieuw een grote rol spelen. De gezant van Trump voor het Midden-Oosten, Steve Witkoff, reist mogelijk op zondag naar Egypte of Qatar om deel te nemen aan het onderhandelingsproces.

Het bestand begon op 19 januari, een dag voordat Donald Trump president werd van Amerika. De Republikein lijkt Israël onvoorwaardelijk te steunen, terwijl zijn voorganger Joe Biden juist een gespannen relatie had met Benjamin Netanyahu.

Rivièra van het Midden-Oosten

Trump zei begin februari tijdens een persconferentie plots dat hij Gaza zou willen overnemen zodat hij het kan herontwikkelen tot 'de Rivièra van het Midden-Oosten'. 

Daarnaast deelde hij op sociale media een AI-filmpje waarin de Gazastrook wordt afgebeeld als een fictief vakantieoord, vol wolkenkrabbers en gouden standbeelden van hemzelf. Bekijk wat Twan Huys, tv-presentator en oud-Amerikacorrespondent, daar gisteren over zei bij BEAU: